Kişilik gelişiminde farklı modeller biyopsikososyal model ve biyomedikal model

Sıhhat Psikolojisi; 1970li yıllardan itibaren bireyin düzgünlük hali, sadece bedensel bir düzgünlük halinden öte, ruh ve vücut bütünlüğünün ‘’iyilik halini’’ içermektedir. Sıhhat Psikolojisi sadece kişisel hastalık sürecini değil tıpkı vakitte halk sıhhatini koruyan ve gidişatını da takip eden bilimsel bir araştırma alanıdır. Gen, kalıtım etkileşimiyle birlikte, tıpkı vakitte hastalık yapan çeşitli genlerin her bir beşerde var olmasına karşın, her bir beşerde görülmemesi Sıhhat Psikolojsi’nin çalışma alanlarındandır. Genlerin tesiri ve tıpkı vakitte tüm insanlarda bu genlerin aktive olmaması Biyopsikososyal Modeli ve Biyomedikal Model’i karşı karşıya getirmiştir.

Biyomedikal Model; hastalıkların ortaya çıkışında bir organik varlık olan insanın, bedeninde meydana gelen bozulmalardan meydana geldiğini savunmaktadır. Bu modele nazaran, beşerde meydana gelen her türlü hastalık somatiktir yani bedende meydana gelen kimyasal düzensizlikler, lezyonlar hastalıkların tek sebebidir. Hastalıkları açıklamada sırf biyolojik süreçler kafidir. Savına dayanmaktadır. Etraf, toplum münasebeti göz arkası edilmektedir. Patoloji, bedende meydana gelen anormaliler olarak tanımlanmaktadır.

Biyomedikal Model’in en değerli katkısı ise, bilimsel pozitivist bir bakış açısının ortaya çıkması ve hastalığın süreçlerinin objektif bir gözle izlenmesini sağlamasıdır. Bunun yanı sıra Biyomedikal Model sayesinde hastalıklar için düzgünleştirici tedaviler geliştirildi.

Ancak, bu bakışta sadece hastalığın güzelleştirilmesi amaçlanmıştır. Sıhhat ve refah seviyesi toplumsal ya da kitlesel oranda geliştirilememiştir. Buna ek olarak, birey bütünlüğüne ruh ve vücut sıhhatinin dahil edilmesiyle bu model yetersiz kalmıştır. Stressörlerin gen aktivasyonuna tesirini gösteren çalışmalar da bu modelin eksik kaldığı noktaları göstermektedir.

Biyomedikal Model’in odaklanmadığı etraf, kültür, alışkanlıklarla biyolojiyi birleştiren Biyopsikososyal Model ortaya çıkmıştır.

Biyopsikososyal Model birinci olarak George L. Mani tarafından ortaya konmuştur. Bu modelde hastalığın karmaşık etkileşimlerle hastalıkların nasıl geliştiği gösterilir. Bu modeli, ‘’ Hastalık Modeli’’ ve ‘’ Biyomedikal Model’’ dışına atan bu modelin hastalıkların çıkışının sırf insan bedeninde meydana gelen hücresel boyutta bozulmaların ötesine götürmesidir.

Biyopsikososyal yaklaşımda ise beyin ve çevresel organların birleşmesi ve bir bütün içerisinde etraftan fizikî ihtarlara reaksiyon vermesi ve toplumsal değişkenlere nazaran ahenk sağlaması temeline dayanmaktadır.

Biyopsikososyal Model kapsamında, biyolojik faktörler ( gen, biyokimyasal, genetik miras vb.) ruhsal faktörler ( kişilik, duygulanım, davranış vb.) ve toplumsal faktörler ( kültür, gelenek, sosyoekonomik durum vb.) ele alınmaktadır. Ayrıyeten bu modele nazaran, tüm bu ögeler birlikte değerlendirilmelidir. Bir öge bir başkasından ayrılamaz ve başka bir halde sınıflandırılamaz. Bu model ile birlikte sırf tıbbı kayıt bilgisi alınmaz bunun yanında çeşitli bilimlerle de etkileşim içerisinde çalışılacak bir ortak havuz oluşturulmaktadır.

İnsan psikolojisinin, insan vücudu üzerindeki tesirlerini göz önünde tutmaktadır yani bu modele nazaran ruh ve vücut ayrımı yapılmamaktadır bu da Biyopsikososyal Modeli öbür tıp ve psikoloji disiplinlerinden farklı bir yere koyar.

Bu modele nazaran bir klinisyen sadece teşhis koyan kişi değildir birebir vakitte tedavi sürecinde etkin, destekleyici bir role sahiptir. Düzgün bir uzman, hastanın içerisinde bulunduğu toplumu ve şartları düzgün tahlil edebilme ve bu şartların hasta üzerindeki mümkün tesirlerini varsayım edebilen kişidir. Hastayı dinler, etiketleme ve genelleme yapmaktan kaçınır. Hastanın gereksinimine yönelik tedavi metodunu bulmaya çalışır. Bu model, sırf doktor odaklı bir model değildir. Hasta ve doktor etkileşimini en üst noktaya çıkarır. Bunun nedeni ise her bir hastanın kendine ilişkin kanısı, hisleri ve kendi öz-yaşam hikayesine sahip olmasıdır. Genellemeler ile birlikte tüm bu özellikler yitirilmektedir.

Biyopsikososyal Model, Biyomedikal Modelin açıklamakta yetersiz kaldığı stressörleri yani gen tetikleyicilerini açıklamakta kıymetli bir bakış açısı sunar. Örneğin, bir insan depresyona neden olan genleri taşıyabilir. Bu durum da bu kişinin depresyona yatkınlığını arttırır. Biyomedikal Model’in buraya kadar açıkladığı durumu Biyopsikososyal Model daha ileriye taşır. Evet, bu kişi depresyona yatkındır lakin, depresyonun ortaya çıkışında aile hayatı, toplumsal hayatındaki gerilim seviyesi, sıkıntılarla baş etme marifeti, hayat kalitesi. Depresyonun ortaya çıkmasında tesirlidir. Bir birey optimal refah ve sıhhat şartlarına sahipse, bireyde bulunan depresyondan sorumlu genler tetiklenmeyebilir. Bunun sonucunda birey depresyona yakalanmayabilir. Biyomedikal ve öbür modellerin pragmatik (kadersel) görüşünden daha insancıl bir noktadadır. Bu depresyon örneği farklı patolojiler için de verilebilir. Patolojinin bir öteki ucu olan şizofreni hastalığının prognozunda bile genetik yatkınlık hastalıkta tek bir neden değildir. Bu hastalıkta da bireyin ruhsal durumu ve etraf ile etkileşimi hastalığın seyrinde ve çıkışında değerli bir rol oynar. Bu karşılaştırmaları içeren Bayram Demir’in ‘’Sağlığın Kavramsallaştırılması ve İnsan Odaklı Sıhhat Hizmetlerinde Kalite ve Akreditasyon Perspektifi’’ adlı yazısındaki tablo aşağıda bulunmaktadır.

Sonuç olarak, sıhhat gelişen disiplinler bireyin refahını ve düzgünlük halini gözetmektedir. Bir model bir oburunun eleştirisi ve başka modelin eksik kaldığı noktaların geliştirilmesi sonucunda oluşturulmaktadır. İnsanın gelişimi ile birlikte biyopsikososyal modelin eksik kalacağı noktalar da bir öbür model ile geliştirilecektir. Multidisipliner bakışın ehemmiyet kazanmasıyla birlikte yalnızca biyoloji yalnızca psikoloji üzere tek bir husus odağında çalışmaların günümüz insanını anlamada ve problemlerini açıklamada yetersiz kaldığı görülmektedir. Bu nedenle yalnızca Biyomedikal Modeldeki üzere tek bir görüş odağında gelişen modeller yerine eklektik yaklaşıma sahip Biyopsikososyal Model üzere modeller değişerek ve dönüşerek insanlığın gidişatına taraf verecektir.

Psikolog Özge Akgün

Referanslar

Demir, B. (2020). Sıhhatin Kavramsallaştırılması ve İnsan Odaklı Sıhhat. İnsan&İnsan, 67-68.

James S. Larson, “The Conceptualization of Health”, Medical Deva Research Review, 56/2 (1999), s.125; Encyclopedia of Sociology, Donald E. Stull, 2000, “Health and the Life Course”

Yanık, M. Biyopsikososyal Model ve Hakikat Nefes Alıp Verebilme. PROF. DR. MEDAİM YANIK PSİKİYATRİ VE PSİKOTERAPİ KLİNİĞİ: http://www.medaimyanikklinigi.com/biyopsikososyal-model-ve-dogru-nefes-alip-verebilme/ adresinden alınmıştır

Dr. Selman, D. (2015). Biyopsikososyal Yaklaşım.