Çekingen kişilik bozukluğu

1. TEMALAR:

Toplum içinde çekingenlik; yetersizlik hisleri; olumsuz değerlendirmeye çok hassaslık; düşük benlik hürmeti; diğerlerine güvenememe; eleştirilme, onaylanmama, dışlanma endişeleri; etkinliklerden kaçınma; utangaçlık; “görülmez olma” eğilimi gösterme; yalnızlık ve tek başına olmak üzere genel örüntüleridir.

*Sosyal fobi ile emsal görülse de ortasındaki en büyük fark; toplumsal fobik bireyle çok yakın alakalar kurulabilir ancak kaçıngan kişilik bozukluğu olan bireylerde bu durumdan kaçınma eğilimi vardır. Bir başka fark da toplumsal fobi klinik bir bozukluktur, kaçıngan tip ise kişilik bozukluğudur.

*Kaçıngan şahıslar de paranoid bireyler üzere dış tehditlere hassastır. Paranoidler “kötülük yapacak, bana ziyan verecek” kanılarında iken; kaçınganlar ise “beni beğenmeyecek, sevmeyecek, yargılayacak” diye düşünürler.

*Duygulanımları içe dönüktür. Kısıtlanmış, güvendikçe açılan, niyet içeriği çok hassastır.

2. ETİYOLOJİSİ:

2.1. Biyolojik Etiyolojisi: Utangaçlık karakteristik bir özelliktir ve genetik-yapısal bir taban üzerinde belli çevresel etmenlerin tesiri sonucu oluşur (Kagan ve ark., 1988’den akt. Geçtan, 2003, s.272).

2.2. Psikososyal Etiyolojisi: Çocukluk devrinde maruz kalınan duygusal ihmal ve istismarla birlikte; akranlar tarafından reddedilmek de bu bozukluğun riskini arttırmaktadır.

3. EPİDEMİYOLOJİSİ

12 Aylık görülme sıklığı %2,4 olduğu düşünülmektedir. Bayan ve erkeklerde eşit sıklıkta görülüyor üzere görünmektedir.

4. TEŞHİS KRİTERLERİ (DSM-V):

(Erken Yetişkinlik Devrinde Başlar)

– Eleştirilme, onaylanmama ya da dışlanma kaygıları yüzünden, ferdî bağ kurmayı gerektiren işle ilgili etkinliklerden kaçınır.
– Seveceklerini kesin olarak bilmedikçe beşerlerle bağlantıya girmek istemez.
– Utandırılacağı ya da alay edileceği korkusu yüzünden yakın alakalarda tutuk davranır.
– Toplumsal durumlarda, eleştirilme ya da dışlanma niyetleriyle uğraşıp durur.
– Yetersizlik hisleri yüzünden yeni şahıslarla bir ortada bulunduğu ortamlarda utangaç davranır.
– Kendisini toplumsal istikametten maharetsiz, ferdî açıdan cazipliği olmayan biri olarak ya da diğerlerinden aşağı görür.
– Utandırıcı olabileceği fikriyle, ferdî birtakım teşebbüslerde bulunmayı göze alma ya da rastgele bir yeni aktiflikte bulunma konusunda ekseriyetle isteksiz davranır (DSM-V, 2013’den çev. Köroğlu, 2014, s.334-335).

5. SAVUNMA DÜZENEKLERİ:

Bastırma, ketleme baskılama, izolasyon

6. PSİKODİNAMİK YAPISI:

Kaçınma ve utangaçlık, kişiyi küçük düşmekten, aşağılanmaktan, reddedilmekten ve hezimetten korur. Utangaçlık, benliğin tüm çıplaklığıyla herkes tarafından görüleceği korkusunu içerir. Bir öteki deyişle, birtakım beşerler benliklerinin bir kısmını diğerlerinden gizli tutma ihtiyacındadırlar. Bu istikametlerinin fark edilmesi onları savunmasız bırakacağından, buna neden olabilecek durumlardan kaçınmayı yeğlerler. Utanma, süperegonun yarattığı suçluluk hisleri sonucu yaşananlardan farklı ve direkt egoya ilişkin bir histir (Geçtan, 2003, s. 273).

7. TRANSFER – KARŞI TRANSFER:

Kaçınan şahıslar iç dünyalarının görünmesinden çok korkarlar. Karşı tarafın iç dünyalarını görmemeleri için ellerinden geleni yaparlar. Daima kabul mü red mi? Denetimi yaparlar. Karşı transferi ise kişinin aradığı kabulü ona vermek için çok efor harcaması bu da terapötik sürece ziyan verir.