İçimizdeki eril ve dişil : anima ve animus

“Sözcükler yüreğime işledi. Bir vakitler o da, benim artık olduğum üzere, yeni başlamış istekli bir öğrenciydi; dünya artık benim önümde açıldığı üzere, onun da önünde açılmıştı ve bilginin sonsuz hazineleri artık benim önüme serildikleri üzere, onun da önüne serilmişlerdi. Onun için her şey nasıl olmuş da canlılığını yitirmiş, acıya ve hoşnutsuzluğa dönüşmüştü?”*

Böyle diyor Dr. Jung anılarında, babasından bahsettiği kısımda. Psişe kavramını, anne ve baba rollerinin sembolik arkaplanını kendimi, insanı ve neredeyse insanlığı kavramama imkan sunan çok saygın bir okulun kurucusu.

Kendiliğe dair yazmanın, okumanın bireyi deneyimsellikle sınırlayan bir yanı olduğu kanaatindeyim. Bu üzere içerikler vakte meydan okurlar ve ömrün farklı devirlerinde farklı manalarla karşımıza çıkarlar.

Bazen daha evvel okumadığımızı, bazense o an fark ettiğimiz istikametini hiç farketmemiş olduğumuzu görürüz.

Psikoloji disiplini içerisinde Jung’un kendisine ve öğretisine açtığı kanal biraz bu türlü. Bu durum, bu bahiste düşünmek ve yazmak konusundaki çekimserliğime çekimserlik katıyor.

Dünyadalığımıza ait algılarımızın öncelikli belirleyicisi olan anne ve babalarımız, kardeşlerimiz ve tahminen kimi akrabalarımız. Akabinde tanış hale geldiğimiz toplumsal dünya, okullar ve dostluklar.

Günümüzde bu bileşenlere eklemlenen neredeyse bir mahalle bir ebeveyn kararında olan dijital dünyayı, bilgiye erişimi de listeye katabiliriz. Biçimleniyoruz…

Kendini manaya gayretine giren bireyi, süratle zenginleşen ferdî gelişim menülerinde güçlü bir içerik karşılıyor. Lezzetli ya da erişilebilir olana yönelen birey, yavaş yavaş yol alıyor. Okumalarla, fikirlerle, tahlillerle. Lakin bu esnada “kendim” dediği şeye hakikat yol alırken onu bekleyen tehlikeleri göz arkası edebiliyor, ya da kimi içeriklerin “sağlıklı” olmayabileceği ihtimalini gözden kaçırabiliyor.

Yine tıpkı eserin** bitişinde şöyle diyor Dr. Jung

” Kendime şaşıyorum; kendimden mutluyum ve kendimden düş kırıklığına uğradım. Kaygılıyım, yitiğim ve coşkuluyum. Bunların tümüyüm. Bunların toplamının ne olduğunu da bilmiyorum. Mutlak bir bedeli ya da değersizliği saptama niteliğim yok. Kendimle ve hayatımla ilgili bir yargım da…“

Kendini bilme ve manaya seyahatinde bir maksat ve sonuç vadetmeyen bu yaklaşımı kavrama uğraşı beyhude mi? Çok daha öngörülebilir, somut çıktılar içeren yaklaşımlar varken bir insan neden bu yolu seçer ki?

Kanaatimce analitik psikoloji okulu gücünü tam da buradan almaktadır. Kanıtlanabilir ve nedensel olmayan bağlar ve bunların tesirinden emin oluş.

Uzun bir girişin akabinde kuramın temel kavramlarından birine arketipe değinelim. Arketiplerin kristaller üzere bilinçdışını tutan örüntler olduğunu söyler Jung. Ve her bir kristalin birbirinden farklı kar tanelerini yeryüzüne taşıması üzere, bilinçdışındaki bu ağlar şuurla dolarak bizi örer.

Kadının psişik örgütlenmesindeki ana akslardan birisi animus üzere görünmektedir. En kolay tabiri ile bayanın bilinçdışındaki eril öge olan animus, klasik psikanalitik teoride biraz odipal karmaşayı andırır. Ne var ki daha kapsamlı, daha aşkındır.

“Jung’a nazaran Freudcu transfer yorumu babayla ilgili transfer manasında, yalnızca bir yanlış manayadır, zira bilinçdışı yalnızca bir beşere sıcak bakıyormuş üzere görünürken aslında bir ilah aramaktadır. Münasebetiyle bu sevdanın gerçek manası şöyle tanımlanır :

Bir ilaha duyulan hasret, en karanlık içgüdüsel tabiatımızdan boşanan bir tutku, tahminen de insanoğluna duyulan sevgiden daha derin ve güçlü, dış tesirlerden etkilenmeyen bir tutku olabilir mi? Ya da tahminen de transfer ismini verdiğimiz on beşinci yüzyıldan beri şuur düzleminde kayıp olan gerçek Gottesmine’den bir kesim o uygunsuz sevginin en yüksek ve en gerçek manası mıdır? (Jung, 1928, parag.21)

Bu hipotezi bayan hastalarına agnostik olanlara bile uyguladığı vakit çözülemez görünen durumları çözme tesiri gösterdi.(…)Tutku, Jung için tahlil metoduyla tam manasıyla ustalaşması gereken tehlikeli bir dürtü değildir tam bilakis tahlilin gerçek maksadını ortaya çıkarma niyetiyle eksiksiz ölçekte kendini verdiği ruhun derin bir hareketidir. ***”

Animus, bayanın içinden geçen kendinden kendine döşenmiş bu yüksek tansiyonlu sınır; çarpıcı ve tahminen birçok vakit çarpık bağlantılarla kendini gösterir. Birden fazla bayan, kendini manaya seyahatinde içine düştüğü münasebetleri romantik bir pencereden yorumlama eğilimindedir. Ama buradaki alıntıda da görüldüğü üzere neredeyse vecd üzere görünen birçok tecrübe bir animus bilinçlenme/ entegrasyon teşebbüsüdür.

Sevgili Sabina’nın gözlerimizin önüne serdiği ve hakikaten birçok filozof bayan üzere prestijinin tadını çıkaramadığı bu gerçeklik günümüz bayanlarının ömür kalitelerini artırmaları ismine büyük kıymet taşıyor üzere görünmektedir.

Anne-baba, kültür, kurumlar, inanç sistemleri üzere pek çok bileşenin tesiri altında kalan animus güya yüklü bir elektron üzeredir ve yüksek manyetik alanlara girdiğinde ivmelenir. Kimi vakit levhaya çarparak ateşlenir. Bayan animusuna rastladığında, animusunu projekte ettiğinde -ki bunu ebediyen yapmak zorunda gibidir- tetiklenmiştir.

Sevgili Özgür Ertana’nın nefis çevirisi ile

” Şayet animusumu bir adama yansıtırsam ( projeksiyon) psişik gücümün bir kısmı o adama yanlışsız akıyormuş üzere olur ve birebir vakitte ondan etkilenir çekiciliğine kapılırım. Bu, ucu çok sivri bir ok bir ölçü psişik güç üzere davranır.****”

Biyolojik cinsiyeti erkek olan birey için durum bir yandan çok benzeri bir yandan çok farklıdır. Anima, bilinçdışındaki dişil öge maskülen psişe ile kendince ilişkilenir. Bilince çıkmak için seçtiği yollar, görünümleri biraz farklıdır.

Gerek psişik yapılanma gerek psişik dönüşüm süreçleri cinsiyetlerden etkilenir. Aslında erkek ya da bayan, bu kavramlar, bu pencereden daha çok psişik güç formları üzere görünmektedir. Kontrastın doğurduğu tansiyon ve etkileşimlerinden doğan güç gelişim ve dönüşümün yakıtıdır.

” Ve tıpkı geniş kapsamlı, bütün bir erkeğin işine içsel dişilliğiyle hayat vermesi ve animasını kendine bir ilham perisi yapması üzere, bir bayanın içsel eril yanı da bir erkeğin dişil yanını dölleme gücüne sahip yaratıcı tohumları ortaya çıkarır. Hasebiyle cinsiyetler ortasında doğal bir tamamlayıcılık vardır ve bu durum bir çocuğu doğurmak üzere sırf fizikî bir düzeyde değil birebir vakitte ruhlarının derinliklerinde akıp onları bir ortaya getirerek ‘spritüel bir çocuk’ doğuran gizemli imgeler ırmağında da kelam mevzusudur. Bir bayan bunu fark ettiğinde bilinçdışıyla nasıl baş edeceğini öğrendiğinde ve iç sesinin ona rehberlik etmesine müsaade verdiğinde erkeklerle münasebetlerinde femme inspiratrice (ilham veren kadın)veya kendi haklılığından emin bayan bir Beatrice yahut bir Xanthippe olup olmamak artık büsbütün ona kalır.*****”