Öz-şefkat ile kendine acımak arasındaki fark nedir?

Dün akşam takipçilerime “Öz-şefkat ile kendine acımak ortasındaki fark nedir?” diye sordum ve birkaç bireyden çok hoş cevaplar aldım. Artık bunun üzerine birkaç şey söylemek istiyorum.

Öz-şefkat ile ilgili sıkça sorulan sorulardan biri şudur:

“Öz-şefkat deddiğimiz şey aslında kendi kendime acımakla birebir şey değil mi?”

Bunun yanlış algıyı biraz inceleyelim.

İki olguyu karıştırmamızın nedeni, muhtemelen insanların kendilerine şefkatli yaklaşmasından çok, kendilerine acıdıklarını görmemiz olabilir. Hasebiyle, rastgele bir durumdan ötürü acı çektiğimizde kendimize yönelmek yerine acıdan kaçmak, genelde aklımıza gelen birinci şey.

Anlattığımız şeyleri netleştirmek için bir örnek üzerinden gidelim;

Ailenizden uzakta yeni kente taşınmaya karar verdiniz fakat taşınma işi beklediğiniz kadar meselesiz geçmiyor.

Yorgunluk, her yerde farklı pürüzlerle müsabaka durumu üst üste geliyor. Bu da yetmezmiş üzere bavullarınızdan biri havalimanında kayboldu.

Kendinize acıyorsanız, aklınızdan geçebilecek kimi fikirler şunlar olabilir:

Benim ne işim var tek başıma, hiç bilmediğim bir kentte?

Bu çeşit şeyler neden daima bana oluyor?

Hepsi benim kusurum.

Alışılmış ki bu türlü berbat bahtım olacaktı.

Neden herkes bu türlü şeyleri basitçe hallederken benim önüme bir sürü mahzur çıkıyor?

Beceriksizsin tekiyim işte, bunu da beceremedim.

Kendi kendimize acıdığımızda, yaşadığımız meselelere takılıp kalırız ve öbür insanların da meseleleri olduğunu unuturuz- bazen çok emsal olsalar bile. Etrafımızdaki beşerlerle nasıl kontaklı olduğumuzu, çok misal tecrübeler yaşayabileceğimizi, başımıza gelen meselelerin pekala oburlarının da yaşabileceğimi unuturuz ve kendimizi acı çeken, problemler yaşayan tek kişi olarak görürüz.

Kendimize acıdığımızda, yaşadığımız sıkıntılarda takılıp kalır ve hissettiğimiz hislerle birlikte acımızı felakete dönüştürürüz.

Bu durum bizim olaylar hakkında farklı pencerelerden bakmamızı zorlaştırır. Bu da tahlil yolları için farklı kâfi alternatifler geliştirememize ve sorunun içinde tıkılı kalmış hissine sebep olur.

Öte yandan, öz-şefkat hayatta karşılaşılan zorlukların sadece bizim değil, herkesin başına gelebileceğini fark etmemizi sağlar. Yaşanılan meselelerle baş etmekte zorlanmanın da insan olmanın bir kesimi olduğunu ve hayatın burada bitmediğini bize hatırlatır.

“Ben öbürleri üzere değilim, onların her işi yolunda gidiyor, onlar her şeyi çözebilecek kadar yetenekli lakin ben beceriksizsin tekiyim.” dedirten kendine acımaya karşılık öz-şefkat, kendimize şöyle bakmamızı sağlar; “Böyle problemler herkesin başına geliyor. Ben de bir biçimde ne yapacağımı öğrenip kendi yolumu bulacağım. Herkes nasıl yapıyorsa ben de o denli yaparak bu zorluğu atlatacağım.”

Ayrıca, öz-şefkatin hislerimizi geçersiz kılması manasına gelmediğini de belirtmek gerekli. Yaşanılan acı hala kıymetli ve geçerli ve yatıştırmaya bedel. Sıkıntı anları süratli bir halde ‘halının altına itmek’ ve tahlil için hislerimizi bastırmak yanlış bir durum olur. Öz-şefkat hisleri görmezden gelip sorun yaşarken yalnızca tahlil aramak demek değildir.

Öz-şefkat, hislerimizin yaşadığımız tecrübeler münasebetiyle karakterimize işlemesini ve ‘ben’i tanımlarken sadece bu his ve olumsuz tecrübeleri kendimize kimlik edinmememizi söyler. Bunun yerine ne hissettiğimizi nazikçe kabul etmemizi, her hissin gerektiği formda yaşanmasını ve hislerimizin pahalı olduğunu söyler.

Yukarıda verdiğimiz yeni bir kente taşınma zorluğunu tekrar yorumlayalım:

Bu çok sıkıntı ve lakin zorluğuna karşın buradayım.

Bunu başarabilirim. Pek çok kişi yapabiliyorsa ben de yapabilirim.

Bu türlü şeyler herkesin başına gelebilir.

Öfkeli yahut üzgün hissediyorum. Fakat bu olayı bir halde çözeceğim.

Bütün bunlar geçecek ve ben güzel olacağım.

Araştırmalar¹ öz-şefkati daha yüksek olan insanların çoklukla bu durumlar üzerine bu kadar çok baş yormadığını gösteriyor. Yaşadıkları sorun içinde takılı kalıp ‘ah vah!’ etmezler ve yalnızca yaşadıkları şeyin ‘ne kadar makus, kendilerinin ne kadar zavallı’ olduğunu düşünmezler. Bu, yaşanılan meselelerde ve hissedilen acıda takılı kalmaktan sizi uzak tutmanın yanında, geleceğe dair umutla bakmayı ve sorun çözmeye dair zihnin daha güçlü olmasını manasına geliyor. Öz-şefkati daha yüksek olan insanların depresyon ve anksiyete üzere ruhsal sıkıntıları daha az yaşadığı, yaşadığında da daha kolay baş ettiği görülüyor.

Böyle uzun uzun anlatınca kulağa ne kadar beğenilen geliyor değil mi? Evet, teoride her şey çok güzel. Fakat “Ya kendime şefkat duymayı bilmiyorsam ne yapacağım?” diye soruyor olabilirsiniz. Bu noktada yapılması gereken birtakım adımlar var.

İlk adımımızda farkındalık var. Kendimize acıdığımızı ve aslında birçok insanın bunu yapmadığını, bunun kendimize karşı daha acımasız davranmamıza sebep olabileceğini farkına varmamız gerekiyor. Bir olay karşısında “Ne hissediyorum? Ne düşünüyorum? Öteki insanlardan farkım ne? Bu his ve fikirlerimin kaynağı ne olabilir?” üzere sorular sorarak başlayabiliriz. Hislerimizi ve kanılarımızı tanımlamadan nereden kaynaklandıklarını bulmak sıkıntı olabilir.

İkinci adımda ‘herkesin başına gelebilir’ niyeti ile kendimizi rahatlatmak var. Bu yaşadıklarımı yaşayan dünyadaki tek kişi olmamız mümkün mü? Bu zorlukları aşamayan kişi bir tek biz olabilir miyiz? Muhtemelen hayır. O halde bu yaşadığımızın bizim yeteneklerimizle yahut eksikliklerimizle ilgisi yok, bilakis yaşadığımız pek çok şey ‘insan olmak’la ilgili. Öbür beşerler nasıl üstesinden gelebiliyorsa biz de tıpkı halde yapabiliriz.

Son adım ise kendimize karşı nazik olmaya başlamakla ilgili. Sevdiğimiz insanları yaşadığımız bir zorluğun birebirini yaşarken düşünelim. Onlara ‘beceriksizsin’ yahut ‘bu iş hayatının sonu, hiçbir biçimde kurtulamayacaksın’ üzere cümleler kuruyor muyuz? Muhtemelen hayır. O halde kendimize karşı da nasıl sevdiğimiz insanlara sevgi ve nezaketle yaklaşıyorsak o biçimde davranmaya başlamalıyız. Kendimizi sevdiğimiz bir insanı kucaklar üzere kucaklamalı ve yanlışlarımızla, yanlışlarımızla ve eksikliklerimizle kabul etmeliyiz.

Bu adımları izlemek genelde rahatsız edici ve zorlayıcı olabiliyor ancak unutmayın ki uygunlaşmak yaralanmaktan daha uzun vakit alır. Kendinize şefkat göstermekle kaybedeceğiniz hiçbir şey yok.

¹Raes, F. (2010). Rumination and worry as mediators of the relationship between self-compassion and depression and anxiety. Personality and Individual Differences, 48(6), 757-761.