Sanatın terapotik gücü

Sanat kişinin aşkınlığını yakalaması, içsel potansiyelini farketmesi, gerçek kendilik algısının ortaya çıkması, özerkleşmesi ayrışması , aidiyet hissetmesi üzere psikososyal alanda kültürel mirasımizdan aşina olduğumuz bir çok fonksiyonları vardir. Sanata değer veren kültürümüzün kuşaklar uzunluğu bize aktarılan örneklerini konutlarımızın bir köşesinde bulabiliriz. Yemenilerdeki iğne ve mekik oyaları , seccadelerimizdeki kaneviçe işlemeleri, çocukluğumuzdan kalan el imali ahşap oyuncakları, oyun kaşıkları , sınır ve ebru süslemeli tablolar.. her birinin farklı bir mana ve sembolü sanatkârinin duygusal gereksinim ve isteklerini anlatır. Ağır başlılığı iki aile ortasında dengeyi temsil eden” genevir oyası”; büyük bir derdim var lakin söyleyemiyorum siz anlayın “kızılcık oyası” ; ben mutlyum beni merak etmeyin “gül oyası” ; gönlüm ve duam seninle “asker oyası”, kaynanamın lisanından çekiyorum “kaynana lisanı oyası”; “hamileyim size müjde “elma çiçeği oyası”; …küstüm aramızı yapın “küstüm oyası”; seni seviyorum “sarmaşık oyası”…duygu ve dileklerin lisana gelmeden evvel sanatsal sembollerle tabir bulduğu sanatın aile ve toplum ilgilerini düzenleyen psikososyal fonksiyonlarındandır.
Sanat ruhsal tesir alanında zaaflarımızı farkettirir..Alışkanlıklarımızı kırarak ve bizleri beğendiğimiz ya da sevdiğimiz şeyler üzerine tekrar düşündürür. Büyüme ve gelişime direnç gösterdiğimizde sanat savunma sistemlerimizi tetikleyerek kahır ve kaygılarımızla yüzleşmemizi sağlar. İstikrarımızı kaybetmeye ve güzel taraflarımızı görmemeye yatkın olsak da sanat eksik kalan yaradılış özelliklerimizi duyumsatır, içimizde sakladığımız benlik durumlarıni farkettirir.
Sanatla terapinin birinci uygulamaları 1940’lı yıllarda başlamış ve profesyonel olarak terapi alanında faal bir halde kullanılması ise 1960’lı yıllara dayanır. Sanat terapisi terimi sanatçı Adrian Hill tarafından 1942 yılında tüberküloz hastalarıyla birlikte yaptığı çalışmayı tanımlamak maksadıyla kullanılmıştır. Hill, bu çalışmasında fotoğraf yapmanın yalnızca hastaların vakit geçirmelerini sağlamakla kalmayıp, bu hastaların telaş ve travmatik yaşantılarını anlatmak için bir araç olduğunu saptamıştır .(1)(Sanat uygulamaları olan fotoğraf, müzik, tiyatro, sinema, hareket ve dans üzere alanındaki bütün faaliyetleri kapsar. . Araştırmalarda, sanatın akıl, vücut ve ruha birebir anda ulaşabilme özelliği vurgulanmaktadır. Sanat faaliyetlerinin bilhassa gençlerin kendilerini inançta ve rahat hissetmelerini sağlayacak bir ortam yaratarak onların terapötik sürece iştiraklerini güçlendirdiği görülmektedir.(2. )
Sanat Terapi Uygulama Alanları
Dönemsel ( Çocukluk,ergenlik, yaşlılık geçiş devri gibi) sorunlar
Tasa Depresyon Yeme bozuklukları
Duygusal zorluklar Ailevi ve ilişkisel sorunlar Öbür sıhhat sorunlarına eşlik eden korku ve endişeye dayalı ruhsal sorunlar
Travma sonrası gerilim bozukluğu
Akran zorbalığı ,mobbing, taşınma ,göç..gibi psiko-sosyal alandaki sorunlar
Husus, ekran. Bağlantı…bağımlılığı üzere sorun yaşanan durumların tedavisinde ruhsal dayanak olarak uygulanabilir.(3,4)
Travma Sonrası Gerilim Bozukluğunda Sanat Terapi Desteği
Kişiyi korkutan, dehşete düşüren, çaresizlik yaratan birden fazla sefer olağan dışı ve beklenmedik olayların yol açtığı tesirlere ruhsal travma denir.(5)Savaşlar, doğal afetler, kazalar üzere olaylar yıkıcı sonuçları olabilen travmatik yaşantılardır. Sanatla terapi bilhassa kendi his ve niyetlerini sözel olarak söz etmede zahmet yaşayan bireylerde şuur ve bilinçdışı süreçleri ortasında irtibat kurmayı kolaylaştıran, bireyin benliğini fark edip ortaya koymasına imkan sağlayan tesirli bir yoldur.(6) Travmatik yaşantılar sonucunda bireyler ani beklenmedik ya da süregelen zorbalık, ihlal, ihmal ,istismar üzere olaylar karşısında fonksiyonel ve davranışsal bozukluklar yaşayabilir. Sanat terapide bireylerin zorlandığı ağır his ve fikirlerini sanat yolu ile söz ettiği, iç görü ve potansiyellerini keşfettiği ,hayatıyla ilgili inisiyatif alabildiği ,duygusal düsünsel ve davranışsal tutarlılıklarını sağlayabildikleri, şartsız kabul ve itimat alakası içiinde varoluşlarini deneyimledikleri terapi çalışma alanııdr. Travmatik anıların kelam yoluyla çıkışı kolay değildir.Sanat terapide bireyler ortaya çıkardıkları eser ile kendisinde çağrıştırdığı his kanıların tesiriyle bilinçaltında benliği işgal eden şeylerin farkına varırlar. Bireyin günlük hayatında fonksiyonelliğini bozan söz edemediği his ve niyetleri sanat aracılığı ile özgürleşir. Bazen kağıt üzerindeki bir leke, biçimi bariz olmayan bir figür, bir renk, geçmişe ilişkin bir yaşantının hatırlanıp anlatılmasını sağlar. Öfke, kaygı ,üzüntü ve şiddet içeren bu anılar; renkler, biçimler, ritmler, tınılar, ezgiler sanat terapinin dışavurumu ile gerçekleşir .Sanat, bireylere kendisi, geçmiş tecrübeleri ve dış dünyası ortasında inançlı geçiş sağlayan gereksinime binaen hazırlanmış köprü üzeredir. Köprü derken bile şu an her birimizin zihnine bir cok farklı anı ve görünüm geliyorsa sanat terapide de hür çağrışım ile her bireyde farklı hisler ve anılar bilince gelir. Sanat terapide boş kağıda atılan tek bir çizim, bir renk, küçük bir simge, bir müzik kelamı şuurlu bir farkındalıkla danışan ile terapist ortasında daha evvel keşfedilmemiş hislerin deneyimlenmesini sağlar. Sanat terapi etaplarında vakitle ilerledikçe ve üzerinde çalışıldıkça sanat öğelerini oluşturma süreci ve bu süreçle ilgili paylaşımlar başlı başına tedavi edici bir tesir yaratır. Bireyin travma ile vücudunda somatize olan (biyolojik kökenli olmayan psikojenik agrılar) semptomları sanatın töropotik söz gücüyle güzelleşir. Vücuda mühürlenmiş geçmiş travmaların izleri terapi esnasında baş ağrısı,daralma, bel ve boyun diz.. kas ağrıları.mide bulantıları olarak kendini gösterir. Bu semptomlar terapistin danışanların terapotik güzelleşmeyi deneyimleyebilecekleri yol işaretleridir. Sanat terapi basamaklarında rutin seans takipleri ile hastaların bedensel sıhhati bağışıklık sistemlerinin güçlenmesi ,semptomlarının azalması ve duyu ve his farkındalıklarının artması, teneffüs ve sindirim sistemlerindeki istikrar ve huzuru yakaladıkları terapi odasında şahit olduğumuz güzelleşmenin en bariz örneklerindendir. Travmatik olayları çalışmak için bireylerin ruhsal güvenliklerini sağlamak terapistlerin dikkat etmesi gereken konulardandır.Duyguların inançlı bir alanda dışa vurumu için çalışmaya başlamadan önce kas nefes ve vücut idmanları ,içsel kaynaklarının harekete geçirilmesi inançlı alan çalışmaları üzere ruhsal sağlamlığı ve hazır bulunuşluğu arttırmak çok kıymetlidir. Danışanlar deneyimledikleri zorlayıcı olay karşısında hassas naif ya da gergin olabilir. Seans süreci ve seans aralıklarında terapist ve danışanın duygusal fizikî,somatize olmuş yansıları hassas duyarlılkla takip etmesi düzgünleşme sürecinin takibi için çok değerlidir. Sanat terapi ya da öteki tekniklerle travma anı çalışmasindan sonra danışanın çok kalabalık ortamlardan ve tartışmaya neden olacak konuşmalardan kaçınması ,teknik araçların kullanmında meydana gelebilecek dikkatszilikllerin olmaması için seans bitiminde on dakika kadar sakin sessiz loş bir ortamda dinlendirilmesi kıymetlidir.Diğer ekollerde olduğu üzere sanat terapide de travmatik anılar dikkat ve hassasiyetle çalışılmalıdır.Danışanda meydana gelebilecek sert ve ağır duygulanımlara yumuşak bir çıkış yapıldığı üzere seans bitiminde sert ve süratli iniş yapmamak sanat terapistinin danışanda emosyonel bilişsel zihinsel senkronizasyonu takip etmesi gereken sorumluluklarindandır.
Sanat terapide ortaya çıkan eser bilinçaltı bir çok kıssa ve duygulanımı da beraberinde getirir. Her terapide ortaya çıkan eser danışanın o anki duygulanım ve tecrübesine özeldir. Töropotik inancın zedelenmemesi ve çalışmanın sağlıklı ilerlemesi için danışan yada terapistin müsaadesi alınmadan ortaya çıkan sanat terapi eseri süpervizyon danışmanlığı dışında paylaşılmamalıdır. Danışanın müsaadesi dahilinde sanat eserleri terapist tarafından seans bitimine dek koruma edilerek seans değerlendirmeleri kısmında danışanla tekrar kıymetlendirilmek üzere iade edilir.
Sanat terapisine yalnızca ruhsal bir rahatsızlık ile çaba eden bireyler başvurmaz. Bunun yanında günlük hayatta ve münasebetlerinde kendini daha âlâ söz etmek isteyen, hislerinin daha çok farkında olmak ve onları daha yeterli yansıtabilmek isteyen her yaşta insan sanat terapisine başvurup faydalanabilir(5.)Sanat terapisinde kişinin kişisel, aile, toplum,okul ve iş ve ilgilerindeki yaşantısını daha verimli ve sağlıklı bir hale getirmek için sanatın yaratıcılığı kullanılır. Her terapide olduğu üzere sanat terapide de uygulamalı ruhsal teknikler töröpotik alakada danışanın âlâ olma hali için iş birliğine dayalı bir ilgi çerçevesinde gerçekleşir.
Sanat terapistleri güçlü iç görü ,empati ,yaratıcı zekanın akıcılık esneklik orjinallik, derinleştirme ve seçici olma (Guilford 1950 Yaratıcı Fikir Yapısı) özellikleri ile danışanlarını fizikî ruhsal güzel oluşa ve değişime hazırlar.
.. Kaynaklar
1.Akhan, 2012; Case ve Dalley, 2014; Malchiodi, 2005)
2.(Graham, 1994; Linesh, 1998; Mercedes-Ballbe, 1997; Reynolds, 1990; Riley, 1999).
3.Kaimal G, Ray K, Muniz J. Reduction of cortisol levels and participants’ responses following arka making. Arka Therapy. 2016;33(2):74-80. doi:10.1080/07421656.2016.1166832
4.Gussak DE, Rosal ML, eds. The Wiley Handbook of Arka Therapy. 1st ed. John Wiley & Sons, Ltd; 2015. doi:10.1002/9781118306543
5.Eracar N. Kelamdan Öte. Sanatla terapi ve yaratıcılık, 3 P yayınları, İstanbul; 2013.s. 91-7.
6.Yıldırım EA ve Tabakçı AS.(2019). Teşhisten tedaviye travma ve gerilim ile alakalı bozuklukların nörobiyolojisi. Psikiyatride Yeni, 9(1):93-106.