Akran zorbalığı

Bir kişi ya da kümenin öteki bir kişi ya da kümeye yönelik kasıtlı ve tekrarlı olarak fizikî temas, sözel sözler, yüz sözleri ya da kümeden çıkarılma/dışlanma üzere yollarla fizikî ya da ruhsal olarak ziyan vermesi olarak tabir edilen ve vurma, incitme, sataşma üzere direkt ya da dolaylı saldırgan davranışlara “zorbalık” denir

Bu tariften sonra okul öncesi eğitiminde akran zorbalığı için genel olarak akla 3 soru gelmektedir.

1. Zorbalık bu yaşta ortaya çıkar mı?
2. Akran zorbalığını bu yaşta ölçmenim geçerli ve muteber bir yolu mevcut mu?
3. İleri yaşlarda görülen akran zorbalığı olgusunun aynısından mı kelam ediyoruz?

Akran zorbalığının kelam konusu olabilmesi için 3 ana ögenin mevcut olması gerekmektedir. Bu 3 ögenin birincisi; zorbalık davranışının sistematik ve tertipli olarak muhakkak bir çocuk yahut çocuklara yönelik “SALDIRGAN” davranış olmalıdır. Bu saldırgan davranış uzun müddet devam etmesi gerekmektedir. Zorbalık davranışının haftada en az bir kez gerçekleşmelidir. 2. öge olarak çocukların zorba ve mağdur ya da kurban olarak sınıflandırılmasının mevcut olması gerekmektedir. Bilhassa dikkat edilmesi gerek çocuklarsa hem zorba, hem de kurban olan çocuklardır. 3. ve son öge zorbalığa sebep olan ya da mağdur olan çocukların yaşattıkları ya da yaşadıkları zorbalık durumunun ruhsal sıhhatlerini etkilemesi gerekmektedir.

Akran zorbalığı geçmişten günümüze gelen çok önemli ve günümüzde süratli bir ivme ile artış gösteren bir sorun haline gelmiştir. Ferdi davranış kalıplarının çocukları zorba yahut mağdur olmaya hakikat ilerletse de toplumsal bağlam ve münasebetlerin tesirinin daha fazla olduğu bilinmektedir. Akran zorbalığını çocuklar açısından kategorize etmek gerekirse 3 çeşit çocuk belirtebiliriz.

1. Zorba çocuklar: Bu çocuklar öteki çocuklara zorbalık yapan çocuklardır.
2. Mağdur çocuklar: Öbür çocuklara zorbalık yapmayan yalnızca mağdur olan çocuklar
3. Hem zorba, hem de mağdur çocuklar: Bu çocuklar, öbür çocuklardan zorbalık gören ve öbür çocuklara zorbalık yapan çocuklardır.

Zorba olan çocukların agresyonu araçsal olarak kullandığı bilinmektedir. Zorba çocukların toplumsal manada ikna edici ve liderlik özelliklerine sahip olduğu yapılan birtakım çalışma ve araştırmalarda gözlemlenmiştir. Yapılan öbür bir çalışmada okul öncesi çocuklarda gözlemlenen çok toplumsallığın, saldırganlık davranışı ile paralellik gösterdiği saptanmıştır. Zorba çocuklar liderlik özellikleri sayesinde genlikle kalabalık oyun kümelerinde bulunurlar. Zorba çocuklar toplumsallık açısından yüksek bir düzeye sahipken işbirlikçi olma ve toplum yanlısı olmak konusunda daha az yetiye sahip olduğu yapılan çalışmalarda gözlemlenmiştir. Zorbalık eğilimine sahip çocuklar akranlarına hudut koyma ve set çekme konusunda zorlanma göstermemektedirler. Zorba çocukların fizikî saldırganlık ve agresyon düzeylerinin yaş ilerledikçe gerileme yapması mümkündür.

Mağdur ( Kurban) çocuklar itaatkar ve pasif bir karakter özelliği göstermektedirler. Zorbalığa uğrama riski yüksek olan mağdur karakteri gösteren çocukların içselleştirme davranışlarının riski arttırdığı ve onları savunmasız hale getirebildiği söylenebilir. Bu içselleştirme davranışları;

1. Depresyon/Kaygı
2. Yalnız oynama
3. Akranlarından geride durma

Mağdur çocukların yalnız oynama tercihleri akranları tarafından dışlanma sebebiyle ya da kendi tercihleri olması değişkenlik göstermektedir. Lakin genlikle mağdur çocukların yalnız oynamaya istekli olarak yönlendikleri gözlemlenmektedir. Lakin tabi ki mağdur çocukların daha az arkadaşlarının olduğu da yadsınamaz bir gerçektir. Mağdur çocukların kurallara uyma ahenk sağlama konusunda çok fazla bir yetiye sahip oldukları yapılan çalışmalarda gözlemlenmiştir. Birebir formda işbirlik ve toplumsal normlar konusunda da zorba çocuklara nazaran daha yüksek bir yetiye sahiptirler. Yapılan diğer bir araştırmada kurban çocuklarda toplumsal hünerlerin yaş büyüdükçe artabileceği gözlemlenmiştir.

Perry ve arkadaşlarının 1998 yılında yaptıkları bir çalışmada toplumsal hünerlerinin ( arkadaş canlısı olma, paylaşma yetisine sahip olma) mağduriyetlik durumu ile olumsuz tarafta bağlı olduğu bulunmuştur.

Hem zorbalık yapan lakin kendisi de zorbalığa maruz kalan çocukların agresyonu tepkisel olarak kullandığı bilinmesi gereken bir noktadır. Zorba-kurban çocuklar fizikî agresyonu kendilerini zorbalayan akranlarından çok öbür yaşıtları olan mağdur çocuklara karşı kullandıkları bilinmektedir. Zorba-kurban çocuklarda liderlik ve çok toplumsallık karakter özellikleri mevcut değildir. Ekseriyetle zorbalık uygulayabildikleri mağdur çocukların yanında yalnızca agresif ve manipülatif davranışlar sergilerken, zorba çocukların yanında pasif bir özellik gösterirler. Fakat mağdur çocuklar üzere itaatkâr ve uyumlu özelliklere sahip değillerdir. Kendilerine karşı uygulanabilecek rastgele bir akına reaksiyon verme olasılıkları yüksektir. Zorba-kurban çocuklarda mağdur çocuklarda görülen içselleştirme ve geri çekilme davranışı çok fazla görülmemektedir. Zorba-kurban çocuklar, zorba çocuklara nazaran fizikî saldırganlık konusunda daha saldırgan davranışlar göstermektedirler. Saldırganlık düzeyleri üzere savunmacı /tepkisel davranışları da yüksek düzeydedir. Daha evvelden belirttiğimiz üzere taarruza karşı koyma davranışlar yüksektir. Bu durum reoaktif saldırganlık olarak tanımlanabilir. Zorba-kurban çocuklarda da yalnız oynama davranışı görülebilir lakin mağdur çocuklarda ki üzere istekli bir tercih değil; akranlarının onları izole etmesinden kaynaklandığı söylenebilir. Zorba-kurban çocuklar davranışsal olarak zorba çocuklara, toplumsal etraf olarak mağdur çocuklara benzerlik göstermektedir. Birtakım vakitlerde zorba-kurban çocuklarda hem proaktif hem de reoaktif saldırganlık gözlemlenebilir.

Zorba çocuklarda ve mağdur çocuklarda DEHB kuşkusu ve teşhisine sıklıkla rastlanmaktadır. Bunu sebebi DSM-IV’e nazaran teşhis için gerekli dürtüsellik, dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtilerinin bilhassa zorba çocuklarda gözlemlenmesidir. DEHB’li çocukların en çok görüldüğü kategori zorba-kurban çocuklardır. Bu durumun ortaya çıkması yapılan birtakım nöropsikolojik araştırmalarda sıklıkla gözlemlenmiştir. Zorba-kurban ve kurban çocukların depresyona girme olasılıkları öteki çocuklara nazaran daha yüksektir. Birebir vakitte bu çocukların daha mutsuz olduğu da bilinmektedir.Zorba ve kurban çocukların ayırt edilmesinde proaktif ve reoaktif saldırganlık ayırımına dikkat edilmelidir. Birebir vakitte cinsiyet ayrımı açısından bakmamız gerekirse erkek çocuklarının zorbalık davranışlarını daha çok şahsileştirilmiş güç ve egemenlik sıkıntısıyla ilişkilendirebilirken; kız çocukları için zorbalık muhtemelen bağlılık ve dışlanma kalıplarıyla ilişkilendirilmektedir. Bu ayrımın ve kız zorba çocukların erkek zorba çocuklara nazaran daha yalnız olması toplumsal cinsiyet beklentisi sebebiyle gerçekleştiği söylenebilir. Anaokulları ve kreşler bağlamında akran zorbalığı ile ilgili yapılan birtakım araştırmalarda zorba ve mağdur çocukların sayısının, zorba-kurban çocuklardan az olduğu keşfedilmiştir.

Zorbalık kavramının çeşitlerine bakmak gerekirse;

1-FİZİKSEL ZORBALIK

2- SÖZEL ZORBALIK

3-İLİŞKİSEL/SOSYAL ZORBALIK

4-SİBER ZORBALIK ( İLERİ YAŞ KÜMESİ İÇİN GEÇERLİ)

İleri ki yaşlar için kullanılan öz-bildirim ölçekleri okul öncesi eğitiminde ölçek olarak kullanılamamaktadır. Okul öncesi öğrencileri kendilerini zorba olarak bildirmedikleri ya da betimlemedikleri üzere kendilerini ekseriyetle mağdur olarak görürler. Zorbalığa uğrayan akranlarının da farkına çok net varamazlar. Okul öncesi eğitiminde zorba çocuğu ve kurban çocuğu keşfetmenin en kıymetli yolunun ÖĞRETMEN GÖZLEMİ VE DİKKATİ olduğu yapılan araştırmalarda ortaya çıkmıştır. Öğretmenlerin dikkatli müşahedesi sonucu erken tespit, fark edilme ve tedbire konusunda önemli bir ehemmiyet arz etmektedir. Akran zorbalığına karşı en tesirli tedbire çalışmaları sosyal-bilişsel maharet eğitimleridir.

• Duyarlılaştırma: Öğretmenlerin sınıf içi ve dışı dikkatli müşahede yapması ve çocukları 3 kategori içerisinde sınıflandırması gerekmektedir.

• Zorbalık kavramı hakkında konuşmak: Zorbalık kavramı çocuklarda küme aktivitesi olarak açık ve net bir halde konuşulması ve tartışılması gerekmektedir. Çocuk hakları ve kıymetlerine bilhassa vurgu yapılması çok değerlidir. Sağlıklı tartışma kümeleri oluşturarak zorbalık, zorbalığa karşı yapılması gerekenleri çocuk hakları ve pahaları hakkında net sonlar belirtilmelidir. Gerekirse öğretmenler ek malzeme ve ek dayanağa muhtaçlık duyabilirler. Birebir vakitte öğretmenlerin kendi içlerinde yaptıkları küme toplantıları/grup oturumları da kendi sınıflarında bulunan öğrencilerin kıymetlendirilmesi konusunda meslektaşlarından yardım alması zorba olan yahut mağdur olan çocukların fark edilmesinde ekili bir prosedür olarak kabul görmektedir.

• Öğretmen ve öğrencilerin akran zorbalığına karşı hal ve tavır geliştirmesi: Zorbalık hakkında ve zorbalığa karşı sınıf etkinliklerinde hal ve tavırlar geliştirmek bu hususta ısrarcı davranmalıdır. Zorbalığa karşı kurallar, hudutlar konulmalı ve kurallar, hudutlar hakkında istikrarlı olunmalıdır. Çocuklarla zorbalığa karşı mukavele yapılması zorbalığa karşı kullanılabilecek tesirli bir metottur. Mağdur çocukların çoklukla yalnız olması göz önüne alınarak dostluk bağını güçlendirecek çalışmalar yapılmalı, çocukların izolasyonunu önlemek ve içine kapanık çocukların küme aktifliklerine katılması teşvik edilmelidir. Zorbalığa karşı sınıf içerisi ve dışarısı için davranış kurallarının oluşturulması değer arz etmektedir.

• Öğretmenlerin kurallar, mukavele ve tavır karşısında ki istikrarı: Olumlu ve olumsuz yaptırımlar ve temel öğrenme unsurlarının kullanımı büyük değer arz etmektedir. Bu mevzuda öğretmenlerde olduğu üzere velilerde de iş birliği içerisinde olmak kıymetli bir noktadır. Akran zorbalığına karşı getirilen kesin ve istikrarlı kuralların uygulanmasını gözlemleyen çocuklarda zorbanın toplumsal statüsü akranları tarafından düşürülebilir. Bu sayede akranlar ortası oluşabilecek potansiyel modelleme süreci de ortadan kalkabilir.

• Çocuklarda toplumsal hünerleri, empati ve olumlu ilişkisel faaliyetleri odak noktası haline getirmek: Zorbalık ihtimali yüksek olan çocuklara empati yeteneğini geliştirmesinde dayanak olarak, zorbalığı bildirme konusunda ve mağdura yardım etme konusunda çocukların farkındalık yetilerini geliştirmesine dayanak olmak kıymet arz etmektedir. Mağdur olabilecek kişilik yapısına sahip çocuklara özel atılganlık eğitimleri verilebilir. Şayet bu ferdî eğitimler sınıftaki çocuklara ve daha geniş müdahalelere yayıldığı vakit daha net tesir göstermektedir. Zorba-kurban çocuklar üzere saldırganlık seviyesi yüksek olan çocuklara özel eğitim gerekebileceği araştırmalarda ortaya konmuştur.

Unutulmamalıdır ki mağdur çocukları korumak akran zorbalığını durdurmaya yetmemektedir. Akran zorbalığını durdurmak için zorba çocukların engellenmesi gerekmektedir. Bunun için öğretmen dikkat, tutum ve kararlılığının çok kıymetli olduğu üzere anne-babanın, öğretmenin yönlendirmeleri ışığında hallerinin çok net olması gerekmektedir!!