Bağımlılıkta yeni yaklaşımlar

Bağımlılık kavramı, yüzyıllardır insanlık tarafından bilinmekle birlikte, son yıllarda multidisipliner bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Bu makalede, bağımlılık fenomeninin biyolojik, ruhsal ve toplumsal boyutlarını içeren biyopsikososyal perspektiften ele alınarak, bu yaklaşımın bağımlılıkla gayrette nasıl kıymetli bir rol oynayabileceği tartışılacaktır. Bağımlılık, bireyin bir husus yahut aktiviteye karşı denetimini kaybetmesi ve bu durumun olumsuz sonuçlar doğurması olarak tanımlanır. Klâsik yaklaşımlar çoklukla yalnızca fizikî bağımlılığı ve unsur kullanımını ele alırken, çağdaş psikoloji biyopsikososyal model çerçevesinde bağımlılığı daha kapsamlı bir halde açıklamakta ve tedavi etmekte yeni yollar sunmaktadır.

Bağımlılıkta biyolojik faktörler, bilhassa beyin kimyası ve nörolojik düzenekler üzerinde odaklanmaktadır. Unsur kullanımı yahut kimi davranışsal bağımlılıkların beyin yapısını ve fonksiyonelliğini nasıl etkilediği, bağımlılığın neden ortaya çıktığı ve neden kimi insanların başkalarından daha fazla risk altında olduğu üzerine araştırmalar incelenecektir.

Örneğin, Volkow ve arkadaşlarının (2016) yaptığı çalışma, bağımlılığın nörobiyolojik temellerini ele almış ve dopamin sistemlerinin rolünü vurgulamıştır. Ayrıyeten, Kalivas ve Volkow’un (2005) çalışmaları, bağımlılığın sinirsel adaptasyonlar ve ödül devreleri üzerindeki tesirlerini detaylandırmıştır.

Psikolojik olarak bağımlılık, bireyin duygusal ve zihinsel sıhhati üzerinde derin tesirlere sahiptir. Bilhassa duygusal düzenleme eksiklikleri, gerilimle başa çıkma zorlukları ve düşük özsaygı üzere faktörler, bağımlılık riskini artırabilir. Ruhsal terapi ve danışmanlık hizmetlerinin bağımlılık tedavisinde nasıl kullanılabileceği ve bireyin bağımlılıkla gayretindeki ehemmiyeti ele alınacaktır.

Bu bağlamda, Marlatt ve Gordon’un (1985) çalışması, geri düşme süreçleri ve bağımlılıkla uğraşta psikososyal stratejiler üzerine kıymetli bir kaynak olarak öne çıkmaktadır. Ayrıyeten, Hayes ve arkadaşlarının (2011) kabul ve kararlılık terapisi üzere yeni psikoterapi yaklaşımları, bağımlılık tedavisindeki yenilikçi uygulamaları temsil etmektedir.

Toplumsal etraf, bağımlılık gelişiminde kıymetli bir rol oynar. Aile münasebetleri, akran baskısı, sosyo-ekonomik faktörler ve kültürel normlar, bağımlılık davranışlarını şekillendirebilir ve sürdürebilir. Toplumsal takviye ağlarının güçlendirilmesi ve toplumsal izolasyonun azaltılması, bağımlılıkla uğraşta tesirli stratejiler olarak tartışılacaktır.

Burada, Granfield ve Cloud’un (1999) toplumsal etkileşim ve bağımlılık ortasındaki ilgiyi inceledikleri çalışma, toplumsal boyutun bağımlılık üzerindeki tesirini anlamamızı sağlayan kıymetli bir örnektir. Ayrıyeten, Witkiewitz ve arkadaşlarının (2019) topluluk dayanaklı yaklaşımların bağımlılık tedavisindeki aktifliğini kıymetlendirdikleri araştırma da bu hususta bedelli bilgiler sunmaktadır.

Bağımlılık, karmaşık ve çok boyutlu bir fenomendir ve bu nedenle tedavi ve tedbire stratejilerinin de çok taraflı olması gerekmektedir. Biyopsikososyal perspektif, bağımlılığı yalnızca bireyin biyolojik yapısından değil, tıpkı vakitte ruhsal ve toplumsal faktörlerden de anlamamıza yardımcı olur. Bu makalede tartışılan bilgiler, bağımlılıkla uğraşta yeni yaklaşımlar geliştirmede araştırmacılara ve klinisyenlere ilham verebilir.

Yaren Hilal Ergül

Damla Kankaya Sünteroğlu