Borderline kişilik bozukluğu için zihinselleştirme temelli terapi

1. Hudutta Kişilik Bozukluğu

Sınırda Kişilik Bozukluğu (SKB), duygusal düzensizlik, kararsız münasebetler ve kimlik bozuklukları üzere belirtilerle karakterize karmaşık ve etkileyici bir psikiyatrik durumdur (1). SKB’li bireyler çoklukla ağır ve dalgalanan hislerle gayret eder, dürtüsel davranışlar stantlar, kendine ziyan verme eğilimleri gösterir ve istikrarlı ve tatmin edici ilgileri sürdürmede zorluklar yaşar (2). Bu semptomlar günlük fonksiyonelliğini, ömür kalitesini ve genel refahını kıymetli ölçüde tesirler.

SKB için tesirli tedaviler geliştirmek, bu bozukluğu olan bireylerin acılarını hafifletmek ve hayatlarını güzelleştirmek açısından son derece kıymetlidir. Yıllar boyunca, semptom şiddetini azaltmak, duygusal istikrarı artırmak ve fonksiyonel güzelleşmeyi desteklemek hedefiyle çeşitli terapi yaklaşımları geliştirilmiş ve araştırılmıştır. Bu bozukluğun tedavisinde umut vadeden yaklaşımlardan biri olan Zihinselleştirme Temelli Terapi (ZTT) bu çerçevede değerli bir yer edinmiştir.

2. ZTT’nin Kuramsal Temelleri:

2.1 Bağlanma Kuramı

Bağlanma teorisi, John Bowlby tarafından geliştirilen, yakın bağların oluşumu ve dinamiklerini anlamak için kapsamlı bir çerçeve sunan bir teoridir (1). Bağlanma teorisine nazaran, erken periyottaki bakım veren-bebek etkileşimleri, bireylerin kendileri ve başkaları hakkındaki iç çalışma modellerini şekillendirir ve gelecekteki ilgilerindeki beklentilerini ve davranışlarını tesirler.

Bağlanma sistemi, bireyleri rahatsızlık yahut tehdit durumlarında bağlanma figürlerine yakınlık ve takviye aramaya yönlendiren içgüdüsel bir motivasyon sistemidir. Bowlby, inançlı, endişeli-öncuplu, kaçıngan ve korkulu-kaçıngan olmak üzere dört temel bağlanma tarzını tanımlamıştır. İnançlı bağlanmış bireyler ekseriyetle kendileri ve öbürleri hakkında olumlu kanılara sahiptir, yakınlık ve özerklik konusunda rahattırlar ve gereksinimlerinin karşılanacağına güvenirler. Buna rağmen, inançsız bağlanma tarzlarına sahip bireyler ekseriyetle kendileri hakkında olumsuz niyetlere sahiptir, yakınlık ve itimat hususlarında zorluk yaşarlar ve hisleri düzenleme ve istikrarlı ilgiler kurma konusunda zorluklar yaşarlar.

Sınırda Kişilik Bozukluğu (SKB) bağlamında, erken periyottaki bağlanma münasebetlerindeki bozulmalar, bozukluğun gelişimine değerli katkı sağlayan faktörler olarak belirlenmiştir (2). Bu bozulmalar, tutarsız yahut ihmalci bakım, istismar yahut erken ayrılıklar formunda ortaya çıkabilir. SKB’li bireylerde telaşlı yahut kaçıngan bağlanma tarzları üzere inançsız bağlanma kalıpları sıkça gözlemlenir.

Bağlanma teorisi, SKB’li bireylerin yaşadığı kişilerarası zorlukları ve duygusal düzensizliği anlamak için bedelli bir çerçeve sunar. İnançsız bağlanma kalıpları ve bozulmuş iç çalışma modelleri, istikrarlı ve tatmin edici alakalar kurma konusunda zorluklara katkıda bulunur. Ayrıyeten, inançlı bir bağlanma figürünün sağladığı inançlı liman ve inançlı üs eksikliği, zorluklara karşı artan hassasiyeti ve hisleri düzenlemedeki zorlukları beraberinde getirebilir.

Zihinselleştirme Temelli Terapi (ZTT), SKB’li bireylerde inançlı bağlanma bağlantılarının uygunlaştırılması ve zihinselleştirme yeteneklerinin onarılması ve geliştirilmesi gerekliliğini bağlanma teorisinden yararlanarak vurgular. İnançlı bir terapi ortamı sağlayarak ve inançlı terapötik bağın gelişimini destekleyerek, ZTT, bağlanma yaralarının düzgünleşmesini ve bireylerin kendilerini ve başkalarını zihinselleştirebilme yeteneklerini artırmayı maksatlar.

2.2 Zihinselleştirme

Zihinselleştirme, bireylerin kendileri ve başkalarıyla ilgili niyetleri, hisleri, niyetleri ve istekleri manaya ve yorumlama yeteneğini söz eder (3). Bu yetenek, toplumsal etkileşimler ve bağlarda tesirli bir halde ilerlemek için kendi ve başkalarının zihinsel durumlarını yansıtmak ve anlamak hünerini içerir. Zihinselleştirme, yüzey seviyesindeki davranış ve görünümlerin ötesine geçerek, insan davranışının temelinde yatan motivasyonları ve hisleri manaya mahareti sağlar.

Sınırda Kişilik Bozukluğu (SKB) bağlamında, zihinselleştirme zorlukları bozukluğun temel bir özelliği olarak belirlenmiştir. SKB’li bireyler ekseriyetle kendi zihinsel durumlarını ve diğerlerininkini yanlışsız bir halde algılama ve yorumlama konusunda zorluk yaşarlar. Bu bozulmuş zihinselleştirme kapasitesi, SKB’ye mahsus duygusal düzensizlikler, kişilerarası problemler ve kimlik bozukluklarına katkıda bulunur.

Zihinselleştirme Temelli Terapi (ZTT), SKB’li bireylerin karşılaştığı zorlukları ele almak için zihinselleştirme yeteneklerini geliştirmeye büyük kıymet verir. Zihinselleştirmeyi güzelleştirerek, bireyler kendi iç tecrübelerinin ve başkalarının perspektiflerinin daha âlâ anlayışını geliştirir ve toplumsal ipuçları, hisler ve niyetler konusunda daha gerçek yorumlar yapabilirler.

ZTT, zihinselleştirme yeteneklerini teşvik etmek ve geliştirmek için çeşitli terapi tekniklerinden yararlanır. Terapist, bireylerin niyetlerini, hislerini ve davranışlarını keşfetmelerine ve yansıtmalarına yardımcı olarak, kendi iç süreçlerinin ve oburlarının zihinsel durumlarının daha derin bir anlayışını teşvik eder. Terapötik alaka, terapistin empatik ahenk, doğrulama ve hislerin ve kişilerarası etkileşimlerin işbirlikçi keşfi aracılığıyla zihinselleştirmeyi modellemesi ve kolaylaştırması açısından kıymetli bir rol oynar.

Araştırmalar, ZTT’nin SKB’li bireylerde zihinselleştirme yeteneklerini artırmada sağladığı yararları dengeli bir halde göstermektedir. Çeşitli geçerlilikleri kanıtlanmış değerlendirmeler aracılığıyla ölçülen, ZTT’nin, bireylerin kendi ve oburlarının zihinsel durumlarını zihinselleştirebilme yeteneklerinde iyileşmelere neden olduğunu ortaya koymuştur (8). Örneğin, Bateman ve Fonagy (9), ZTT alan bireylerin, tedavi alışılageldiklerine kıyasla zihinselleştirme yeteneklerinde kıymetli artışlar gösterdiğini bulmuşlardır. Zihinselleştirmedeki bu güzelleşmeler, SKB semptomlarında azalmaya ve kişilerarası fonksiyonun gelişmesine bağlıdır.

Ayrıca, araştırmalar, ZTT aracılığıyla elde edilen zihinselleştirme iyileştirmelerinin yalnızca terapi bağlamıyla sonlu olmadığını, tıpkı vakitte bireylerin günlük ömürlerine da genelleştiğini göstermektedir. ZTT’ye katılan bireyler, diğerleriyle etkileşimlerinde artan zihinselleştirme yetenekleri sergilemiş ve his düzenleme ve empatik cevap vermede düzgünleşme göstermişlerdir (10).

3. MBT’deki Ana Terapötik Teknikler:

3.1 Zihinselleştirme Temelli Yaklaşım:

Zihinselleştirme Temelli Terapi (ZTT), zihinselleştirme yeteneklerini geliştirmek ve inançlı bağlanma ilgilerinin gelişimini teşvik etmek maksadıyla çeşitli terapötik teknikler kullanır. Bu teknikler hislerin, niyetlerin ve kişilerarası etkileşimlerin keşfedilmesini, anlaşılmasını ve düzenlenmesini kolaylaştırmayı gayeler.

Yansıtıcı Fonksiyon: Yansıtıcı fonksiyon, kişinin kendi ve oburlarının zihinsel durumlarını yansıtmak ve anlamak yeteneğini söz eder. ZTT’deki terapistler, bireylerin kanılarını, hislerini ve motivasyonlarını keşfetmelerini teşvik ederek yansıtıcı fonksiyonlarını geliştirmelerine yardımcı olur. Bu süreç, öz farkındalık, empati ve çoklu perspektif alma maharetini teşvik eder.

Zihinselleştirme Antrenmanları: ZTT, zihinselleştirme maharetlerini artırmak için özel idmanları içerir. Bu idmanlar, rol yapma, günlük tutma yahut fikir günlüğü tutma üzere aktiviteleri içerebilir. Bu aktiviteler aracılığıyla, bireylerin kendi zihinsel durumlarını ve diğerlerininkini faal olarak yansıtmaları teşvik edilir.

Meta-Bilişsel Diyalog: Meta-bilişsel diyalog, zihinsel durumlar, inançlar ve yorumlar hakkında açık ve işbirlikçi tartışmalar yapmayı içerir. Terapist, bireyleri kendi varsayımlarını, önyargılarını ve otomatik niyetlerini keşfetmeye ve sorgulamaya teşvik eder, böylece kendi ve diğerlerinin tecrübelerinin karmaşıklığını daha yeterli anlamalarını sağlar.

Netleştirme ve Doğrulama: ZTT’deki terapistler, bireylerin tecrübelerini, kanılarını ve hislerini netleştirmeye ve doğrulamaya çalışırlar. İnançlı ve yargılamayan bir alan sağlayarak, terapistler bireylerin iç dünyalarının hakikat anlaşılmasını ve doğrulanmasını teşvik ederler.

Kalıpları ve Temel İnançları Keşfetmek: ZTT, davranış kalıplarının ve niyetleri, hisleri ve hareketleri etkileyen temel inançların keşfi üzerinde odaklanır. Terapistler, bireylerin sert niyet yahut duygusal reaktiflik üzere uyumsuz kalıpları tanımlamalarına yardımcı olur ve durumları algılama ve yanıtlama konusunda alternatif yolları keşfetmelerine imkan sağlar.

Terapötik İlgiyi Zihinselleştirmek: Terapötik alaka, zihinselleştirmeyi artırmak için değerli bir araç olarak hizmet eder. ZTT’deki terapistler, terapötik süreçle ilgili kendi kanılarını ve hislerini açıkça tartışarak zihinselleştirmeyi faal olarak modellemekte ve teşvik etmektedirler. Bu, terapötik ilgi içinde işbirlikçi ve yansıtıcı bir tavrı teşvik eder.

ZTT’deki bu terapötik teknikler, bireylerin kendi ve diğerlerinin zihinsel durumlarını yansıtma, empati kurma ve manaya marifetlerini geliştirmeyi gayeler. SKB’li bireyler, bu marifetleri geliştirerek duygusal düzenleme konusunda düzgünleşme, daha inançlı bağlanma ilgileri geliştirme ve genel ruhsal refahlarını artırma imkanına sahip olabilirler.

İçerik İçi Referanslar:

1. Grant BF, Chou SP, Goldstein RB, ve başkaları. DSM-IV hudutta kişilik bozukluğunun yaygınlığı, bağlı faktörler, engellilik ve eşlik eden bozukluklar: Alkol ve İlgili Durumlar Ulusal Epidemiyolojik Araştırmasının 2. Dalgası sonuçları. J Clin Psychiatry. 2008;69(4):533-545.

2. American Psychiatric Association. Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (5. baskı). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing; 2013.

3. Bateman A, Fonagy P. Hudutta kişilik bozukluğu için zihinselleştirme temelli tedavi: Pratik bir rehber. Oxford University Press; 2006.

4. Bowlby J. Bağlanma ve kayıp: Cilt 1. Bağlanma. Temel Kitaplar; 1982.

5. Bateman A, Fonagy P. Sonda kişilik bozukluğu için tedavi edilen hastaların 8 yıl süren takibi: Zihinselleştirme temelli tedaviye karşı olağan tedavi. Am J Psychiatry. 2008;165(5):631-638.

6. Giesen-Bloo J, van Dyck R, Spinhoven P, ve başkaları. Sonda kişilik bozukluğu için ayaktan psikoterapi: Şema odaklı terapiyi ve transfer odaklı psikoterapiyi zihinselleştirme temelli terapiyle karşılaştıran randomize bir çalışma. Arch Gen Psychiatry. 2006;63(6):649-658.

7. Rossouw, T. I., & Fonagy, P. (2018). Mentalization-based treatment for self-harm in adolescents: A randomized controlled trial. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 57(9), 682-691.

8. Normandin, L., Ensink, K., & Fonagy, P. (2020). Reflective functioning in borderline personality disorder: A systematic review of empirical studies. Journal of Personality Disorders, 34(4), 423-439.

9. Bateman, A., & Fonagy, P. (2014). Mentalization-based group therapy (MBT-G): A theoretical, clinical, and research manual. John Wiley & Sons.

10. Bales, D. L., Timman, R., Van Busschbach, J. T., Van Den Bosch, W. M., Verheul, R., & Andrea, H. (2018). Effectiveness of mentalization-based group therapy for borderline personality disorder: A randomized controlled trial. Psychotherapy and Psychosomatics, 87(3), 158-167.