Duygusal manipülasyon: sevgi maskesi altındaki kontrol

Manipülasyon söz manası olarak etkileme yönlendirme olarak karşımıza çıkmaktadır(Türk Lisan Kurumu,2023). Manipülasyon kavramı daha finansal bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Fakat ruhsal, duygusal manipülasyonun da bilhassa günümüzde romantik bağlantılarında tesirlerinin arttığı yadsınamaz (Chapaux-Morelli, 2018). Duygusal manipülasyon tarif olarak bireylerin kendi çıkarları için karşısındaki bireyleri denetim etmesi, onları istedikleri formda yönlendirmesi ve etkilemesidir (Grieve ve Mahar, 2010).

Manipülasyon sözü ile ilgili literatürde birçok tarif bulunmaktadır. Manipülasyon; kişinin, karşısındaki bireyleri aldatıcı, ferdî alanını ihlal edici ve yetersiz formüller yoluyla karşısındaki kişinin davranışlarını, algılamasını değiştirmeyi, dönüştürmeyi hedefleyen ruhsal ve toplumsal bir tesir alanıdır (Braiker, 2004, aktaran Yılmaz, 2018). Kadakal’a (2021) nazaran ise, manipülasyon en temelinde bir aldatma problemidir, manipüle eden kişi manipülasyon uygulayacağı kişi ya da bireylerin akıllarında farklılıklara neden olabilecek çeşitli yönlendirmelerde bulunmaktadır ve bunun sonucunda kendi çıkarlarına uyacak sonuçlar elde etmektedir, ayrıyeten manipülasyon bireyde baskı kurar ve manüpilatif bireyin ikna sürecini beraberinde getirmektedir. Manipülasyon yapan bireyler manipülasyon yaparken çoğunlukla kullandığı kimi yollar bulunmaktadır, bunlar akıl, kendine çekme gücü, gerileme, baskı, sessiz muamele ve kurbanı aşağıda görmektir (Buss, 1987,aktaran Ertürk ve Arıkan, 2022).

Duygusal manipülasyon bireyin kendi çıkarları doğrultusunda öteki bireylerin kararlarını değiştirmesini sağlaması olarak ele alınmaktadır (Hyde ve Grieve 2014, aktaran Aydemir, 2021). Duygusal manipülasyon uygulanan birey kendisine bunun yapıldığının farkında değildir, bilhassa bu romantik bağlantıda olduğu insanın ona karşı böylesine manipülatif haller içerisinde olduğunun farkında varamamaktadır (MacKenzie, 2015). Kimi vakit bu farkında olmama durumu manipülasyona uğrayan bireyler için daha olumlu olabilmektedir (Chapaux-Morelli ve Couderc, 2018). Alan yazısında manipülasyona uğrayan bireylerin bunları fark etmesi sonucunda istismar durumunun ortaya çıkabileceğini gösteren kaynaklara rastlanmıştır. Kadakal’a (2021) nazaran, münasebetlerde oluşan manipülasyonda, manipülatif kişinin kendisini manipüle ettiğinin farkına varması birey için ziyadesiyle negatif sonuçlar doğurmaktadır, istismar ise bu negatif durumun doğuracağı en değerli sebeplerdendir. Tekrar alan yazısında esasen manipülasyona uğrayan bireylerde fizikî olarak şiddet gören bireyler ile durumları çok benzetmektedir. Chapaux-Morelli ve Couderc (2018) nazaran, manipülasyona uğrayan bayanların fizikî şiddet görmüş yahut gören bayanlarla birçok benzeri istikametleri bulunmaktadır; duygusal olarak manipülasyona uğrayan bayanlar da fizikî olarak şiddet gören bayanlarda hor görülmelere, azarlanmalara, baskılara, yıldırmalara ve karşı taraftan gelen düzmece vicdan azapları ve düzmece pişmanlıklara maruz kalmaktadırlar.

Duygusal manipülasyona uğrayan birey kendi kararlarını kendi verdiği yanılgısına düşmektedir. Lakin alan yazısında yapılan araştırmalar sonucunda, manipülasyona uğrayan bireyin verdiği kararları aslında manipülatif birey almaktadır (Rudinow, 1978). Manipülasyona uğrayan birey aldığı kararlar ve yaptığı davranışların kendi isteği dahilinde olduğunu sanmaktadır lakin altta yatan karar manipüle eden kişinin kararıdır (Rudinow, 1978, aktaran Kadakal, 2021). Öteki tüm manipülasyon çeşitlerinde olduğu üzere, duygusal manipülasyonda kurban manipüle edildiğinin farkında değildir(Björkqvist, 1994, aktaran Bacon, 2016). Başarılı bir duygusal manipülasyon örtülü olmaktadır (Björkqvist, 1994).

Manipülasyon çeşitleri olarak gaslighting lovebombing ve mansplainingdir. Gastlight terimi, Terim, ismini Patrick Hamilton’ın 1938 tarihli “Gaz Lambası” (Gas Light) oyunundan almaktadır (Erdoğan ve Öztürk,2018). Oyunda manipülatif karakter eşini manipüle ederek gerçeklik algısını sorgulamasını sağlamaktadır, bayan hakikaten aklını kaybettiğini düşünmektedir. Gastlighting uygulayan bireyler genelde etrafındaki en güvendikleri en yakın olduğun kimselerdir ki bu sebeple bireyler kolay kolay karşılarındaki manipülatif bireye inanmaktadırlar. Gastligting’de birey kendi akıl sıhhatini sorgulamaktadır (Hightower 2017, aktaran Erdoğan ve Öztürk, 2018). Gaslighting metodunda manipülatif kişi, karşısındaki kişinin gerçek dünya ile ilgili algılarını sarsarak, karşısındaki insanın kendi akıl sıhhati konusunda kuşkuya düşmesine sebep olup bireyin ruhsal olarak ağır bir ruhsal baskı yaşamasını sağlamaktadır (Thomas, 2018, aktaran Yılmaz, 2018).

Bir başka manipülasyon çeşidi olan mansplaining ise cinsiyetçi bir temele dayanmaktadır (Lutzky ve Lawson, 2019). Kişinin husus ile ilgili kâfi yahut üstün uzmanlığa sahip olduğu halde karşısında bir bayan olması sebebiyle o mevzuyu kolaya indirgeyerek anlatmasıdır lakin karşısındaki bayan olmadığı durumda bu tutumu sergilememesidir ( Johnson,2020). Bu manada mansplaining feminist teoride ele alınan bir husustur.

Alanyazısında bulunan bir öbür manipülasyon çeşidi ise lovebombing “aşk bombardımanıdır” (Öztürk ve Erdoğan, 2018). Lovebombing narsistik bireylerin kullandıkları ve ilginin birinci vakitleri övgüler, ikramlar ile alçakgönüllü davranışlar sergileyerek, partnerine ne kadar özel olduğundan bahseder, bağın ilerleyen devirlerinde bu ilgiyi keser ve buna alışan partneri şaşırtır(Hawkins, 2017).

Duygusal zeka aydınlık bir taraf olarak bireylerin hislerini anlamayı sağlarken, duygusal manipülasyon duygusal zekanın karanlık tarafını yansıtarak bireylerin öbür insanların hislerini kendi çıkarlarına nazaran değiştirmelerini sağlamaktadır (Auistin vd., 2007, aktaran Aydemir, 2021). Duygusal manipülasyonu duygusal ve toplumsal zeka ile karşılaştıran araştırmalar bulunmaktadır. Allen (2006) nazaran duygusal zeka daha çok olumlu olarak ele alınır toplumsallığı içerirken, duygusal manipülasyon karşındaki kişinin hislerini yönetmektir yani duygusal zeka toplum yanlısıyken duygusal zeka öbür insanların hislerini yönetmeyi içermektedir. Duygusal zeka bireylerin hislerini anlamada fayda sağlayacak bir pozisyonda kullanılırken, duygusal manipülasyonda ise bireyin ferdî çıkarlarını maksat alan, duygusal zekanın olumsuz toplumsal amaçlarını ortaya koymaktadır (Aydemir, 2021). Duygusal zeka duygusal zeka düzeylerinin her iki cinsiyet içinde yordayıcı olduğunu göstermektedir (Grieve ve Mahar, 2010, aktaran Grieve ve Panebianco,2013).

Grieve ve Panebianco (2013), yaptıkları araştırma sonucunda etik bedelleri daha yüksek olan bayanların duygusal manipülasyon davranışlarına bulunma ihtimallerinin daha düşük olduğu saptanmıştır.

Kısacası, duygusal manipülasyon bireylerin kendi çıkarlarını gözeterek, öteki bireylerin hislerini etkilemesi olarak alan yazısında yerini almaktadır. Duygusal olarak manipülatif olan bireyle çıkarlarını elde etmek uğruna karşısındaki bireylerin hislerini istedikleri üzere yönlendirme potansiyeline sahip bireylerdir.

Uzman Klinik Psikolog Damla Kankaya Sünteroğlu

Yazan: Klinik Psikolog Ezgi Şahin

Kaynakça

Allen, C. (2016). Mood and Maladaptive Behaviour: The Effect of Emotional Intelligence, Personality, and Mood on Emotional Manipulation (Doctoral dissertation, University of Tasmania).

Aydemir, C. (2021). Duygusal Manipülasyon Ölçeğinin Türkçe Uyarlanması: Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Global Journal of Economics and Business Studies, 10(19), 87-94.

Bacon, A. M., & Regan, L. (2016). Manipulative Relational Behaviour and Delinquency: Sex Differences and Links With Emotional Intelligence. The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, 27(3), 331-348.

Björkqvist, K. (1994). Sex differences in physical, verbal, and indirect aggression: A review of recent research. Sex roles, 30(3), 177-188.

Chapaux-Morelli, P., & Couderc, P. (2018). İkili Bağlarda Duygusal Manipülasyon. Çev: Işık Ergüden, İstanbul: İrtibat Yayınları.

Erdoğan, B., & Öztürk, E. (2018). Ruhsal Travmanın Transferinde Narsisizm. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(3), 11-20.

Grieve, R., & Mahar, D. (2010). The emotional manipulation–psychopathy nexus: Relationships with emotional intelligence, alexithymia and ethical position. Personality and Individual Differences, 48(8), 945-950.

Grieve, R., & Panebianco, L. (2013). Assessing The Role of Aggression, Empathy, and Self‐serving Cognitive Distortions in Trait Emotional Manipulation. Australian Journal of Psychology, 65(2), 79-88.

Hawkins, D. (2017). When Loving Him is Hurting You: Hope and Help for Women Dealing With Narcissism and Emotional Abuse. Harvest House Publishers.

Johnson, C. R. (2020). Mansplaining and Illocutionary Force. Feminist Philosophy Quarterly, 6(4).

Kadakal, İ. (2021). Romantik Bağlardaki Mümkün Manipülasyon yahut Duygusal İstismarın Bağdan Alınan Doyuma Tesiri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi, İstanbul.

Lutzky, U., & Lawson, R. (2019). Gender politics and discourses of mansplaining, manspreading, and manterruption on Twitter. Social Media Society, 5(3), 2056305119861807.

MacKenzie, J. (2015). Psychopath free (expanded edition): Recovering from emotionally abusive relationships with narcissists, sociopaths, and other toxic people. Penguin.

Rudinow, J. (1978). Manipulation. Ethics, 88(4), 338-347.

Yılmaz, H. (2018). İnsan Bağlarında Manipülasyon Ölçeği. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(4).