Evlilik sisteminde eşler birbirlerine sevildiğini değerli olduğunu hissettirir?

Otuz yıllık evlilik danışmanlığı tecrübelerimde eşlerin en sık yaşadıkları sorun evlilik sisteminde bedelli olduklarını hissedememeleridir. Önemsenmek insanın varoluşsal muhtaçlığıdır.

Her insan birbirinin farkına varır varmaz, düşsel bir seyahate başlar: İrtibatın başlamasıyla her bir bireyin iç dünyası, varoluşuna yönelik beş soruya bu bağlantı ortamının içinde karşılık bulmaya çalışır. İnsanoğlu varoluşunu, öteki beşerlerle bağları içinde tanımlar.

Doğan Cüceloğlu, bireyin bağlantı ortamında sezgisel olarak sorduğu bu beş soruyu şöyle sıralar:

Beni umursuyorlar mı?

Kabul ediliyor muyum? Beni olduğum üzere, yargılamadan kabul ediyorlar mı?

Değerli miyim? Beni vazgeçilmez ve eşsiz olarak görüyorlar mı?

Yeterli miyim? Beni maharetli, bir şeyler yapabilecek güçte görüp yapabileceğime güveniyorlar mı?

Sevilmeye layık mıyım? Beni ben olduğum için özleyip, benimle vakit geçirmek istiyorlar mı?[1]

Bu soruların her biri, insan varoluşunun farklı birer boyutunu söz etmektedir. Her bir beşerle karşılaştığımızda, her bir bağlantı ortamında varoluş sorgulanır. Evlilik hayatımızda, kendi ailemizde ve okul yaşantımızda daima sorgulamışızdır. Oburlarının bize hissettirdikleri ile bu soruların karşılığını oluşturmuşuzdur.

İnsan; farklı şahıslarla olan alakalarda orijinal bir harita çizer. Daha evvelden hiç yapı oluşturmamış üzere yeni yollar arar. Her yeni münasebette tekrar sorgular, tekraren defa tekrar belirlenen bir haritadır bu.

Birey, kimi vakit yeni tanıştığı şahıslar ortasında varoluş yahut yok oluşunu, “kaale alınma, umursanma” boyutuyla test eder. Kimi vakit, sana ihtiyacı olmadan, seni isteyen, sensiz olabilecekken, seninle olmayı tercih eden kişinin bakışlarında “sevilme, özlenme” boyutunu arar.

Bazen de, kendisini geliştirici, inançlı bir ortam olup olmadığını test eder; kurduğu arkadaşlıklarda “yargılanmadan, kabul edilme” boyutunu arar. Kimi vakit, ayırt etmek ister içindeki kıpırtılarla, dışındaki ondan beklen rolleri; “değerli, vazgeçilmez, eşsiz olma” boyutuyla test eder. Bazen de, birleştirmek ister içindeki kopukluklarla, dışındaki olayları; “yeterli, maharetli, sağlam olma” boyutunu test eder.

1. Birey, umursanmak ister

İletişim, iki insan birbirini fark ettiğinde başlar ve bu iki insan birbirini umursadığında devam eder. Sabah eşinize “günaydın” dediniz. O da yüzünüze bile bakmadan başını çevirdi, gitti. Ya da eşiniz o gün özel bir yemek yaptı, siz yemeği yediniz lakin hiçbir şey demediniz. Eşinizin aklına gelen soru: “Ne vakitten beri bu insan için ben yokum?” Bu sorunun cevabı sizin varoluş haritanızda batındır; şayet benzeri yollardan daha evvel tekraren sefer geçtiyseniz nereye varacağınızı bilirsiniz. Geçmiş yaşantıların izlerine nazaran durumu yorumlarsınız. Geçmişte umursanmak için ailenizle uğraş vermişseniz ekseriyetle “beni umursamıyor, ben bu bağda yokum.” diye yorumlar, üzülür yahut eşinize kızarsınız.

Ya da “Her vakit beni umursardı bugün bir şey olmuş.” diye de yorumlayabilirsiniz. O vakit öfkelenmezsiniz ve daha anlayışlı davranırsınız. Bu yorum farklılıklarını kişinin geçmişte yaşadıkları, varoluş haritasında yer edenler belirler.

Eşler ortasında birbirlerini umursadığını gösteren kimi davranışlar:

Eşler birbirinin hududuna girmemelidir; onun ismine karar vermemeli, fikrini sormalıdır.

Eşin sorumluklarını ve misyonlarını önemsemeli, ona yardımcı olmalıdır. Yaptığı işi küçümsememelidir.

Yaptıklarını takdir etmeli, kendileri için kıymetini belirtmelidir.

2. Birey, kabul edilmek ister.

Pek çoğumuz için en kıymetli olan şey bağlardır. Anne-babamızla, kardeşlerimizle, arkadaşlarımızla, öğretmenlerimizle, sevgilimizle, eşimizle, amirlerimizle hayatımız boyunca farklı tiplerde alakalar içerisine gireriz. Öbür bireylerle bir ortada olduğumuzda, onlar tarafından “kabul edilmek” isteriz. Bizi kabul etsinler diye, onlarla ya da kendimizle çatışırız. Bazen, yalnızca kabul ve takdir görmek için, bağımlılıklar kurarız ya da onların bizi kabul edeceği biçimde davranırız. Hoş kıyafetler giyeriz, süslü konuşuruz. İrtibat içinde bulunduğumuz bireylerin bize verdiği iletilerde kabul görüp görmediğimizi anlarız.

Bize söylenen tenkit niteliğindeki kelamlar kabul görmediğimizi hissettirir.

“Ne biçim yürüyorsun?”

“Kapı gibisin!”

“Biraz az ye, spor yap, zayıfla.”

“Saçını kısa kestir.”

“Saçını sarıya boya.” üzere kelamlar kendimiz üzere değil, oburlarının istediği üzere olmamız gerektiği bildirisini verir. Kişi bir seçim yapar o an. Ya kabul görmek için onların istediği formda davranır, maskesini takar ya da içinden geldiği üzere davranır, onlarla karşı karşıya kalır.

3. Birey; bedelli, vazgeçilmez olmak ister

Bir insan, kendini, kendinden daha büyük bir bütünün vazgeçilmez bir kesimi olarak gördüğü vakit pahalı hisseder. İnsan kendini; vazgeçilmez, yeri doldurulamaz, emsalsiz biri olarak görmek ister.

Çoğumuzun çocukluk yaşantısı örselenmişliklerle doludur. “Sen yapamazsın, yaptığın iş hoş olmamış, beceriksizsin, eline iş yakışmıyor.” gibi sözleri çoğumuz çocukluğumuzda duymuşuzdur. Bu kelamlar bizde yetersizlik ve değersizlik hisleri oluşturmuştur. Bu yetersizlik duygusu yetişkin olduğumuzda ya çok bir özgüven, kendini beğenmişlik boyutunda ya da tam aksisi utangaç yapı ile kendini gösterir. Bunun için kendini gereğinden fazla öven bireylerin, kendini beğenmeyen, yetersizlik duygusu içinde olan bireyler olduğu söylenebilir. Bu yetersizlik duygusu, kişinin bir makama geldiğinde astlarını ezerek kendini bedelli hissetmesi davranışında da gözlemlenebilir. Büyüklerin söylediği şu kelam çok yerindedir: “Dolu başak boynunu yere şayet, içi boş olan çok ses çıkarır.” Kendisiyle barışık olan şahıslar alçak gönüllüdürler.

Evlilik bağlantısı içinde de bedelli olduğumuzu bilmek isteriz. Eşimizin kelamlarıyla, davranışlarıyla bunu bize hissettirmesini isteriz. Şayet eş “Sen bir sus!”, “Fikirlerini kendine sakla.” , “ Her şeye burnunu sokma.” üzere kelamlar söylerse karşıdaki eşe kıymetsiz olduğunu hissettirir.

“Siz kendi ailenizin yanında eşinize kıymet verirseniz, sizin aileniz de eşinize paha verir.”

Karşıdaki eşe değerli olduğunu hissettiren birtakım kelamlar:

“Herkes oturmadan yemeğe başlanmaz.” (Biz bilinci)

“Anneniz gelmeden yemeğe başlamam.”(Anneniz benim için bedelli.)

Kız, annesi ile birlikte perde beğenirken “ Anne, bir de Gökhan’ın (kızın eşi) fikrini alayım.” der. (Gökhan benim için kıymetli mesajı)

Birbirini merak etmek; “Seni bugün göremedim, nasılsın? …özledim.”, “Gözlerim her yerde seni aradı.” (Sen benim için değerlisin mesajı)

“Çok yoruldun, sana yardım edeyim.”

“Senin için ne yapabilirim?” üzere.

4. Birey, kâfi olmak ister.

Yeterlilik boyutunun manası şudur: Her insan kendini güçlü ve sağlam görmek ister. İnsanların bu ihtiyacı, doğuştandır. Bu ihtiyaç, çocuğun içinde yetiştiği ortamda değişik derecelerde karşılanır ya da hiç karşılanmaz.

Hayatımız boyunca kendi çapımızda küçük de olsa yapmak istemediklerimiz vardır. Başarmak isteriz. Bize güvensinler, “O, her işin altından kalkabilir.” desinler, isteriz. Bir işe yaramayı, yaptığımız işin de görülmesini isteriz. Eşler birbirinin yaptığı işleri görüp, kendisi için ehemmiyetini vurgulayıp takdir ettikçe karşıdaki eşe kâfi olduğunu hissettirirler.

Karşıdaki eşe güçlü olduğunu hissettiren birtakım kelamlar:

“ Makineyi tamir ettin, tamirciye vereceğimiz para cebimize kaldı, çok teşekkür ederim. ”

“Anneniz kusursuz domates çorbası yapar.”

“Yatırım konusunda babanıza güvenirim. O işlerle ilgili araştırma yapar.”

“Bu mevzuda uzman anneniz, ona soralım.”

“Eşyaları yerleştirirken bir de babanızın fikrini alalım. O tehlike yaratan durumları evvelce görür.”

“Babanız mangal işinde çok başarılıdır.” üzere kelamlar eşlerin güçlü olduğu özelikleri gösterir.

5. Birey, sevilmek ve özlenmek ister.

Sevilmek ve özlenmek insanın temel gereksinimlerindendir. Sevildiğini hissetmek insanların kendine inancını artırır, daha girişken ve üretken olmasını sağlar. Hatta sevilmek ve özlenmek tüm canlıların temel muhtaçlığıdır. Hayvanların ve bitkilerin de kendilerinin sevildiklerini hissettiklerinde daha farklı davrandıklarını destekleyen çalışmalar vardır.

Eşi tarafından sık eleştirilen kişi sevilmediğini düşünür.

“Ağzındaki lafı geveleyip durma, söyle ne diyeceksen.”

“Ne işe yararsın bilmem ki…”

“Sen de erkek misin?”

“Ne maharetsiz bayansın.”

“Kılıbıksın, annenin kelamından çıkmıyorsun.”

“Senin kadar pısırık bir erkek görmedim.” üzere kırıcı kelamlar beşere sevilmediğini hissettirir.

Bireyler aile sisteminde bu beş varoluş boyutlarını eksiksiz yaşayabilmelidir. Eksik bırakılan bir gereksinim, sistem içinde kişinin mutsuz olmasına neden olur. Çatışmalar başlar. Bazen de gereksinim dışardan öteki kanaldan giderilmeye çalışılır. Sistemin gücü bölünür. Tabiat boşlukları sevmez, eksik bırakılan taraf öbür formda tamamlanır. Örneğin; sağ kolu olmayan bireyin sol kolunun başka insanlara nazaran daha güçlü olması, görme sorunu olan birinin koku alma duyusunun daha güçlü olması üzere. Münasebetlerde de boşluklar kaldığında birey bunu öbür halde telafi etme yoluna masraf.

Eşinize sevginizi nasıl hissettireceksiniz?

Erich Fromm “Sevme Sanatı” isimli kitabında sevginin dört göstergesini şöyle açıklar:

1-Bir şeyi seviyorsan ona karşı İLGİN olmalı.

Sevdiğin şahsa vakit ayırmalısın, birlikte bir şeyler yapmalısın. Onun ilgi alanına giren bahislerle sen de ilgilenmelisin. Bir kelam vardır: “Bir insanı incitebilecek en makus davranış, ondan nefret etmek değil, ona karşı kayıtsız davranmaktır.”

“İlgisizlik, insaniyetsizliğin ana prensibidir.” Bernard Shaw

Eşinize karşı ilginizi devam ettirmelisiniz, o vakit eşiniz sevildiğini hissetmeye devam eder. Eşlerden biri ilgisini kaybettiğinde başka eş de bundan etkilenir. Meseleler yaşanmaya başlar. Şems-i Tebrizi’ nin: “Çevrenizde ilgi uyandırmak istiyorsanız, diğerleri ile ilgilenmeyi biliniz.” kelamı çok yerinde bir nasihattir.

2.Bir şeyi seviyorsan ALIM olmalı.

Sevdiğin şey konusunda araştırma yapmalısın, bilgi sahibi olmalısın. Sevdiğin kişi neye kızar? Neyi sever? Neye heyecanlanır? Hayalleri nedir? Nasıl bir işle uğraşır? üzere bahislerde alım olmalıdır. Birçok kişi sevdiğinin kızdığı şeyleri bilir lakin onu heyecanlandıran şeyleri bilmez.

3.Bir şeyi seviyorsan SAYGIN olmalı.

Özelikle kriz anlarında saygıyı kaybetmemelisiniz. Bağlantılarda öfkeliyken dahi kırıcı kelamlar söylenmemelidir. Kişinin, etkileşim içinde bulunduğu insanların varlığını kabul edip kendi özgürlüklerinin sonunu onların özgürlüklerini düşünerek belirlemesi hürmet söz eder. Eşler birbirinin özgürlük hudutlarını koruyabilmeli, kişiliklerini rencide eden kelam ve davranışlarda bulunmamalıdır.

4.Bir şeyi seviyorsan SORUMLULUK olmalı.

Sevdiğiniz şey için emek harcamalısınız, sorumluluk almalısınız, sonuçları göğüslemelisiniz.

Mevlana: “Uğruna fedakârlık yapamayacağın sevgiyi, yüreğinde taşıyıp da kendine yük etme.” demiştir.

Aile bir takımdır ve aile içine yer alan üyeler kendi ve birbirlerinin yeterli olması için emek vermelidir. Ailedeki her bireyin sorumlulukları ve hudutlu özgürlükleri vardır. Aile içinde sorumlulukların paylaşılmasında ve özgürlüklerin yaşanmasında bir istikrar olmalıdır. Tıpkı tahtarevalli oyununda olduğu üzere iniş-çıkışlar olmalı. Fakat birçok vakit yükün ağır tarafını taşıyan tıpkı kişi olursa memnuniyetsizlikler başlar ve çatışmalar çıkar.