Trikotillomani

Trikotillomani, kişinin kendi saçını çekme dürtüsüne karşı koyamamasıyla karakterize edilen ve ekseriyetle obsesif-kompulsif spektrumda yer alan bir ruhsal rahatsızlıktır. Bu bozukluk, çoklukla gerilim, tasa yahut kasvet üzere duygusal durumlar sırasında ortaya çıkar ve kişinin günlük hayatını, toplumsal alakalarını ve özgüvenini kıymetli ölçüde etkileyebilir. Bu makalede, trikotillomaninin tarifi, belirtileri, nedenleri, tedavi teknikleri ve ömür kalitesi üzerindeki tesirleri ele alınacaktır.

Belirtiler:

Trikotillomani’nin belirtileri bireyden şahsa değişebilir, lakin genel olarak şu halde sıralanabilir:

1. Saç Çekme Davranışı: Kişi, baş derisi, kaş, kirpik yahut öbür beden bölgelerinden saç çekme dürtüsü hisseder.
2. Saç Kaybı: Daima saç çekme, muhakkak bölgelerde gözle görülür saç kaybına yol açar. Bu, yamalı kellik yahut seyrelmiş saç olarak kendini gösterebilir.
3. Duygusal Durumlar: Saç çekme davranışı ekseriyetle gerilim, tasa, ıstırap, öfke yahut sıkılma durumları sırasında ortaya çıkar. Bu davranış, kimi şahıslarda rahatlama yahut tatmin duygusu yaratabilir.
4. Ritüeller: Saç çekme ekseriyetle makul ritüellerle alakalıdır. Örneğin, birtakım şahıslar belli bir biçimde saç çekebilir yahut çekilen saçı muhakkak bir halde tutabilir.
5. Saklama ve Gizleme: Saç çekme davranışını gizlemek için şapka, başörtüsü yahut saç tokası üzere aksesuarlar kullanılabilir. Kişi, saç kaybını diğerlerinden saklamak için uğraş gösterebilir.

Nedenler:

Trikotillomani’nin kesin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun rol oynadığı düşünülmektedir.

1. Genetik Faktörler: Ailede trikotillomani yahut öteki obsesif-kompulsif bozuklukların bulunması, bu rahatsızlığın gelişme riskini artırabilir. Genetik yatkınlık, trikotillomaniye neden olabilecek biyolojik süreçlerin anlaşılmasında değerli bir rol oynar.
2. Biyolojik Faktörler: Beyindeki nörotransmitter dengesizlikleri, bilhassa serotonin, dopamin ve glutamat düzeylerindeki düzensizlikler, trikotillomaniye katkıda bulunabilir. Bu nörotransmitterlerin fonksiyonlarındaki bozukluklar, dürtü denetiminde zorluklara yol açabilir.
3. Çevresel Faktörler: Gerilimli hayat olayları, travma, aile içi çatışmalar yahut başka duygusal badireler, trikotillomaninin tetiklenmesine neden olabilir. Çocukluk devrinde yaşanan duygusal ve fizikî travmalar da bu bozukluğun gelişiminde tesirli olabilir.

Yaşam Kalitesi Üzerindeki Tesirleri:

Trikotillomani, bireyin ömrü üzerinde çok çeşitli ve derinlemesine tesirler yaratabilir. Bu tesirler, hem fizikî hem de ruhsal alanlarda bariz formda hissedilir ve bireyin genel ömür kalitesini olumsuz tarafta etkileyebilir.

Fiziksel Tesirler:

1. Saç Kaybı: Trikotillomani, belli bölgelerde besbelli saç kaybına yol açar. Baş derisi, kaşlar, kirpikler ve öbür beden bölgelerinde yamalı kellik yahut seyrelmiş saçlar görülebilir.
2. Cilt Tahrişi ve Enfeksiyon: Daima saç çekme, ciltte tahrişe, kızarıklığa ve hatta enfeksiyonlara neden olabilir. Saç köklerindeki daima travma, cilt sıhhatini olumsuz tesirler.
3. Kronik Ağrı: Saç çekme aksiyonu, kronik baş ağrıları ve cilt hassasiyeti üzere fizikî rahatsızlıklara yol açabilir.

Psikolojik Tesirler:

1. Duygusal Düşünce: Trikotillomani, utanç, suçluluk, hayal kırıklığı ve düşük benlik hürmeti üzere ağır duygusal düşüncelere yol açabilir. Bu hisler, kişinin kendini toplumsal ortamlardan izole etmesine neden olabilir.
2. Kaygı ve Depresyon: Trikotillomani sıklıkla tasa ve depresyon ile bağlantılıdır. Saç çekme davranışı, kişinin derdini süreksiz olarak hafifletebilir, lakin uzun vadede duygusal ıstırapları artırabilir.
3. Obsesif-Kompulsif Eğilimler: Trikotillomani, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) spektrumunda yer alır ve misal dürtü denetim sorunlarıyla bağlantılıdır.

Sosyal Tesirler:

1. Sosyal İzolasyon: Saç kaybı ve görünüşteki değişiklikler, bireyin toplumsal ortamlardan kaçınmasına yol açabilir. Utanç ve mahcubiyet hisleri, toplumsal bağlantıları ve etkinliklere iştiraki olumsuz etkileyebilir.
2. Akademik ve Mesleksel Zorluklar: Trikotillomani, dikkat dağınıklığına ve düşük performansa neden olabilir. Saç çekme dürtüsü, kişinin iş yahut okul performansını etkileyebilir ve verimliliğini azaltabilir.

Tedavi Teknikleri:

Trikotillomani, bireyin kendi saçını çekme dürtüsüne karşı koyamamasıyla karakterize edilen bir bozukluk olduğu için, önlenmesi ekseriyetle sıkıntı olabilir. Fakat, erken müdahale ve uygun stratejilerle bu davranışın şiddeti azaltılabilir ve yönetilebilir. İşte trikotillomaniyi önlemek yahut yönetmek için kimi stratejiler:

1. Erken Müdahale

• Erken Belirleme: Saç çekme davranışının erken evrelerinde tanınması, müdahalenin daha tesirli olmasını sağlayabilir. Kişi yahut ailesi, saç çekme davranışını fark eder etmez bir uzmana başvurmalıdır.
• Farkındalık Eğitimleri: Eğitim kurumlarında ve topluluklarda trikotillomani ve öbür dürtü denetim bozuklukları hakkında farkındalık yaratmak, erken müdahale mümkünlüğünü artırabilir.

2. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

• Alışkanlık Bilakis Çevirme Eğitimi (HRT): Bu teknik, bireye saç çekme dürtüsünü fark etmeyi ve bu dürtüye karşı alternatif bir davranış geliştirmeyi öğretir. Örneğin, saç çekme dürtüsü hissettiğinde kişi bir gerilim topu sıkabilir yahut ellerini öbür bir işle meşgul edebilir.
• Dürtü Denetim Eğitimi: Bu eğitim, şahsa dürtülerle başa çıkma ve gevşeme teknikleri öğretir. Derin nefes alma, meditasyon ve dikkat dağıtıcı aktiviteler, dürtüyü denetim etmede yardımcı olabilir.

3. Takviye Grupları

• Destek Kümeleri: Trikotillomani yaşayan bireyler için dayanak kümelerine katılmak, bu bozuklukla başa çıkmada yardımcı olabilir. Takviye kümeleri, tecrübelerin paylaşılması ve duygusal dayanak sağlanması açısından değerlidir.

4. Gerilim ve Anksiyete Yönetimi

• Gevşeme Teknikleri: Yoga, meditasyon ve derin nefes alma üzere gevşeme teknikleri, gerilim ve anksiyeteyi azaltarak saç çekme dürtüsünü denetim altına almaya yardımcı olabilir.
• Fiziksel Aktivite: Tertipli idman, gerilimi azaltmaya ve genel zihinsel sıhhati güzelleştirmeye yardımcı olabilir.

5. Çevresel Değişiklikler

• Tetikleyicilerin Azaltılması: Saç çekme dürtüsünü tetikleyen durumları yahut ortamları belirleyip bunları en aza indirmek değerlidir. Örneğin, sıkılma yahut gerilim altında saç çekme dürtüsü artıyorsa, bu durumları minimize etmek yararlı olabilir.
• Saç Müdafaa: Saç çekmeyi zorlaştıracak fizikî mahzurlar kullanmak da tesirli olabilir. Örneğin, saç bandı takmak yahut gece uyurken eldiven giymek üzere tedbirler alınabilir.

6. İlaç Tedavisi

• İlaç Kullanımı: Trikotillomani tedavisinde birtakım ilaçlar kullanılabilir. Serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) yahut antipsikotikler, saç çekme dürtüsünü azaltmada yardımcı olabilir. İlaç tedavisi, kesinlikle bir doktor gözetiminde yapılmalıdır.

7. Eğitim ve Bilinçlendirme

• Aile ve Yakın Etraf Eğitimi: Trikotillomani hakkında bilgi sahibi olan aile üyeleri ve arkadaşlar, kişinin tedavi sürecine dayanak olabilir. Bu şahıslar, kişinin saç çekme davranışını anlamak ve ona uygun dayanağı sağlamak için bilinçlendirilmelidir.

8. Kendi Kendine Yardım Stratejileri

• Günlük Tutma: Saç çekme dürtüsünün ne vakit ve hangi durumlarda ortaya çıktığını kaydetmek, tetikleyicileri belirlemeye yardımcı olabilir. Bu farkındalık, dürtüyle başa çıkmada kıymetli bir adımdır.
• Kendi Kendine Ödüllendirme: Saç çekme dürtüsüne karşı koyduğunda kendini ödüllendirmek, olumlu pekiştirme sağlayarak davranışın azalmasına yardımcı olabilir.

Sonuç olarak,Trikotillomani, ömür kalitesini değerli ölçüde etkileyen bir bozukluk olmasına karşın, uygun stratejilerle yönetilebilir ve denetim altına alınabilir. Erken müdahale, bilinçlendirme ve destekleyici tedavi metotları, saç çekme davranışının şiddetini azaltmada tesirli olabilir. Kişinin bu süreçte profesyonel yardım alması, tedavi sürecinin muvaffakiyetini artırır.

Yazan: Öğr. Psk Şimal TÜRK

Uzm. Kl. Psk. Damla KANKAYA SÜNTEROĞLU