İntihar(özkıyım)

Özkıyım, bir kişinin isteği ve şuuru doğrultusunda kendi canına kıyması olarak tanımlanabilir. Özkıyım kanısı, tamamlanmış özkıyımdan ya da özkıyım teşebbüslerinden çok daha yaygın olarak gerçekleşir. Özkıyım kanısı, kişinin kendi kendini öldürme niyetine sahip olmasıdır. Özkıyım teşebbüsü, kendini öldürme emeliyle yapılan bir davranıştır. Ayrıyeten özkıyım olmayan kendni yaralamalar da mevcuttur. Kişi burada kendini öldürme gayesi gütmeden yaralama hedefiyle bir davranış stantlar.

Özkıyım Epidemiyolojisi

Özkıyım oranlarının iddiası epey zorludur. Zira kimi ölümlerin sebebi bilenememektedir. Kaza ya da cinayet üzere görünen birtakım vefatlar özkıyım niyeti ile yapılmış olabilmektedir.

Yapılan çalışmalarda ABD’ de ortalama olarak her 20 dakikda bir kişinin özkıyımdan öldüğü kestirim edilmektedir. Türkiye’de ise 2002-2019 yılları ortasında 53.425 kişi özkıyım gerçekleştirmiştir. Bu intiharların yaklaşık olarak %70.11’i erkeklere, %29,89’u ise bayanlara aittir. Dünya çapında, insanların yaklaşık%9’unun hayatlarında en az bir bir defa intiharı düşündüğü gözlemlenmiştir ve en az %2.5’inin bir intihar teşebbüsü bulunmaktadır.

Cinsiyetler olarak ele aldığımızda özkıyım gerçekleştirme oranları erkeklerde, bayanlardan dört kat daha fazladır. Ancak vefatla sonuçlanmayan özkıyım teşebbüslerine bakacak olursak bayanlarda bu oranın daha fazla olduğunu görürüz. Bunun sebebi bayanların özkıyımı gerçekleştirmek için erkeklere göre daha az ölümcül yollar denemesidir.

Ayrıca özkıyım oranları yapılan çalışmalara nazaran ileriki yaşlarda artmaktadır. ABD’ de, beyaz erkekler ortasında 50 yaş üstünde özkıyım en yüksek orandadır.

Özkıyım Modelleri

Özkıyım çok kompleks ve taraflı bir hareket olduğundan ötürü tek modelle açıklamak mümkün değildir. Ruhsal bozukluklar, toplumsal ve nörobiyolojik sebepler özkıyımın gerçekleşmesinde hayli tesirlidir.

Duygudurum bozukluğu olan birçok insanın özkıyım kanısı ve özkıyımla alakalı hareketleri vardır. Depresif davranışlar sırasında bu insanların yarısından fazlası kendine kıymak istemiştir. Dürtü denetim bozuklukları, unsur kullanım bozuklukları ve borderline kişilik bozukluğunun tümünde özkıyım davranışlarının riski epeyce yüksektir.

Nörobiyolojik çalışmalara baktığımızda, ikizler üzerinde yapılan çalışmalarda özkıyım teşebbüslerinde kalıtımın %48 oranında tesirli olduğu görülmektedir. Ayrıyeten bedenimizdeki nöroileticilerden biri olan seratoninin düzeyinin düşük olması depresyonla bağlı olduğundan, bu manada özkıyımla da bir teması bulunmaktadır.

Ekonomik ve toplumsal modellere göz attığımızda da özkıyımı etkileyen epeyce fazla çeşit karşımıza çıkmaktadır. Örneğin son 100 yıl boyunca , özkıyım oranları ekonomik sakinlik ve gerileme sırasında artış göstermiştir. Bunun yanında toplumun ve toplumsal etrafın de özkıyımda hissesi hayli fazladır. Kimi intiharların basında büyük tesir yaratması, özkıyımda toplumsal etrafın rolüne en güçlü ispat olarak gösterilebilir. Marilyn Monroe’nun vefatından sonra özkıyım oranı ayda %12’ lik bir artık göstermiştir.

Virginia Woolf’un intiharı da tıpkı biçimde toplumda büyük ses getiren ve intihara karşı insanlarda bakış açılarını değiştiren bir tesir yaratmıştır.

Bütün bunların dışında toplumsal aidiyet eksikliği ve toplumsal izolasyona uğrayan insanların da özkıyım fikri ve davranışı sergileme oranı epeyce yüksektir.

Özkıyım Tedbire ve Tedavi

Çoğumuz intiharı konuşmaktan, bulunduğumuz ortamda isminin geçmesinden hoşnut olmayız ve konuşursak özkıyım niyetinde olan insanı intiharı gerçekleştirmesine sebep olacağını düşünürüz. Bu durum o kişinin problemlerini içine atmasına ve hislerini kısıtlamasına sebep olur. Uzmanlar açık ve sakin bir formda özkıyım üzerine konuşmanın yararlı olduğunu söylemektedirler. Böylece kişi izolasyon hissini azaltabilir ve toplumsal dayanak sayesinde bir nebze olsun rahatlayabilir.

Beck’ in bilişsel yaklaşımı ile depresyon azaltılabilir ve hastanın intihar etme riski düşürebilir. Zira muhakkak ruhsal bozukluktan müzdarip insanların birçok özkıyımdan korunmak için intihar ederler. Ayrıyeten yapılan çalışmalarda, duygudurum bozuklukları için ilaçla tedavinin, özkıyım riskini üç ile dört kat kadar azalttığı görülmüştür. (Angst ve ark, 2002)

Bipolar bozukluğu olan insanlarda özkıyımın önlenmesinde bilhassa lityumun tesirli olduğu gözlemlenmiştir.(Cipriani, Pretty, Hawton ve ark, 2005). Özkıyımı azaltmak için bilişsel davranışcı terapi yaklaşımlarının da kıymetli bir tesiri bulunmaktadır. Zira bilişsel davranışcı terapilerde, terapist danışanların hislerini, özkıyım fikirlerini ve bunları etkileyen tümü dürtüleri inceler ve hastanın bunları anlamasına yardımcı olur.

Son olarak bizler, sıkıntılarımızı, hislerimizi ve fikirlerimizi paylaştıkça dünyadaki varlığımızı güçlendirebilir ve daha sağlıklı bir ömür sürebiliriz. Güç kurallar altında kaldığımız, kendimizi kaybettiğimiz, niyetlerimizin ve davranışlarımızın muallaklığının ortasında kaldığımız periyotlar olabilir. Bu devirlerde sırtımızı, güçlü bir formda kurduğumuz benliğimize ve kendimizi yakın hissettiğimiz, varlığına paha verdiğimiz dostlarımıza , ailemize yaslayabilir, yükümüzü hafifletebiliriz. Hislerimizi bir yük olarak görmemeli, onları fark etmeli ve kabullenmeliyiz. Bu halde yaşama daha güçlü bir formda bağlanabiliriz.