Oyunun ve oyun terapisinin terapötik güçleri

OYUNUN VE OYUN TERAPİSİNİN TERAPÖTİK GÜÇLERİ

Oyun, çocuklar için nefes almak kadar doğaldır. Çocukların kozmik söz biçimidir ve etnik köken, lisan ve öteki kültürel farklılıkları aşabilir Oyun, yazılı tarihin başlangıcından bu yana çabucak her kültürde gözlenmiştir. Oyun, kültürün şiir, müzik, dans, ideoloji ve toplumsal yapıları nasıl geliştirdiğiyle ayrılmaz bir formda bağlantılıdır, bunların hepsi toplumun oyuna bakış açısı ile alakalıdır.

Oyun, çocukların gelişiminde yalnızca merkezi değil, tıpkı vakitte kritik bir ehemmiyete sahiptir. Beşerler da dahil olmak üzere çeşitli tipler için oyun nerdeyse yemek ve uyku kadar kıymetlidir. Oyunla birlikte gelen ağır duygusal ve fizikî uyarılma, beyinde elektriksel devrelerin oluşumuna yardımcı olur ve nöron kaybını pürüzler.

Oyun tahminen de küçük çocukların yetişkinlerle ilgi kurabilmesi, dürtü denetimi için kritik olan neden-sonuç düşünme biçimini geliştirebilmesi, gerilimli yaşantıları işleyebilmesini, toplumsal hünerleri öğrenebilmesi için gelişimsel açıdan en uygun ve en güçlü araçtır. Oyun çocuğa, sorunları çözmekten ve yeni tecrübelerin, fikirlerin ve telaşların üstesinden gelmekten kaynaklanan bir güç ve denetim duygusu sağlayabilir. Sonuç olarak itimat ve muvaffakiyet hissinin inşa edilmesine yardımcı olabilir. Çocuklar oyun ve oyuna dayalı müdahaleler aracılığıyla sözel olmayan sembolik biçimlerde ve aksiyon yönelimli biçimde irtibat kurabilirler.

Oyun yalnızca olağan çocuk gelişiminin desteklenmesi için gerekli değildir, tıpkı vakitte pek çok terapötik güce de sahiptir. Tüm terapiler, öteki faktörlerin yanı sıra bir değişim aracının kullanımı ile birlikte terapötik bir bağın kurulmasına da gereksinim duyar. Oyunun kullanımı çocuklarla, bilhassa de sözel olarak kendini söz etmekten mahrum olanlar ve hislerini ,sorunlarını lisanlandırma konusunda direnç ya da yetersizlik gösteren daha büyük çocuklarla bir çalışma ilgisinin tesis edilmesine yardımcı olur.

Çocuk, terapi odasının inançlı ve duygusal açıdan destekleyici ortamında, direkt yüzleşmek ve konuşmak için çok korkutucu ya da tasa yaratıcı olabilecek tasaları ve problemleri, bunların duyulmasına ve anlaşılmasına yardımc1 olabileceği bir terapistin varlığıyla oyun oynayarak ortaya koyabilir. Oyuncaklar çocuğun sözleri, oyun da lisanı hâline gelir. Daha sonra bunlar, daha âlâ bir anlayış geliştirebilmesi gayesiyle terapist tarafından çocuğa geri yansıtılır.

OYUNUN DÜZGÜNLEŞTİRİCİ ETKENLERİ

Kendini Tabir Etme

İfade edici ve alıcı lisan becerilerindeki gelişimsel sınırlıklar, kısıtlı söz dağarcığı ve soyut düşünme becerisindeki sonluluklar küçük çocukların tesirli bir formda irtibat kurmada zahmet çekmelerine yol açar. Tahminen de, oyunun alınyazında tanımlanan en büyük terapötik gücü irtibat gücüdür. Çocuklar, şuurlu niyetlerini ve hislerini oyun aktiflikleri aracılığıyla yalnızca sözlerle tabir edebileceklerinden çok daha güzel söz ederler. Çocuklar somut oyun aktiflikleri ve gereçleri aracılığıyla söz konusunda doğal olarak rahattırlar . Oyuncak bebekler ve kuklalar vasıtasıyla sembolik temsil ve tabirin kullanımı, duygusal olarak yüklü yaşantı, niyet ve hislere karşı duygusal bir uzaklık sağlar. Çocuk, oyundaki dolaylı anlatım yoluyla problemli hisler ve anlar hakkında farkındalık kazanabilir ve güzelleşme sürecine başlayabilir.

Bilinçdışına Erişim

Çocuk, terapötik ve nötr uyaran özellikleri nedeniyle özel olarak seçilmiş oyuncaklar, oyunlar ve materyaller aracılığıyla yansıtma, yer değiştirme ve sembolizasyon, savunma sistemleri üzerinden bilinçdışı çatışmaları ortaya çıkarabilir. Çocuk, oyun terapistinin takviyesiyle, inançlı bir ortamda bilinçdışı istek ve dürtülerini şuurlu oyun ve hareketlere dönüştürmeye ve bütünleştirmeye başlayabilir.

Doğrudan ve Dolaylı Öğretim

Oyun, bize ebeveyn ve çocuk hakkında bilgi ve maharet eksikliklerini direkt öğretim yoluyla alt etme imkânı sağlar. Örneğin, oyuncak bebekleri, kuklaları ve canlandırmayı kullanarak çocuklara toplumsal marifetleri öğrettiğinizde, çocukların bu dersi öğrenmeleri ve hatırlamaları daha olasıdır. Cümbüş ve oyunların kullanımı çocukların dikkatini çeker ve öğrenme motivasyonlarımı artırır. Öykü anlatımı ve oyun hikayelerinin kullanım, çocuklara terapistle birlikte etkileşimsel fantezi oyununa katılma imkanı sağlar . Münasebetiyle bu durumda çocuğun sorununa bir tahlil üretmesi ya da bir ders öğrenmesi ile sonuçlanır). Bu, evreli olarak ilerleyen, dolaylı bir prosedürdür ve direkt yüzleştirmeye nazaran daha az duygusal uyarılmaya yol açan tekrarlama için alan tanır. Oyun hikayeleri, çocuklara parçalanmış anı ve tecrübelerini dengeli ve manalı bir öykü içinde düzenleme fırsatı sağlar.

Duygusal Boşalma

Oyunun kullanımı vasıtasıyla, çocuklar gerilimli ve travmatik yaşantılarını tekrar canlandırabilir ve rahatlayabilir; böylelikle bunlar üzerinde bir güç ve denetim duygusu kazanabilirler. Çocuk, tekrarlayıcı oyundaki tekrar canlandırmalar aracılığıyla korkutucu fikir ve hisleri zihinsel olarak hazmedebilir ve bunlar üzerinde denetim kazanabilir .Çocuklar, dışsal olaylar ve travmalarla oyun yoluyla başa çıkma konusunda doğal bir eğilim gösterirler. “Travma sonrası oyun terapötik olarak tesirli biçimde kullanılabilir. Bu, aslında travmatize olmuş küçük çocuklarda içsel değişimi gerçekleştirecek en güçlü yoldur.”

Stres Aşılama

Evden taşınma, okula başlama, kardeş doğumu ya da doktor/diş tabibi ziyareti üzere yaklaşmakta olan gerilimli olaylar karşısında ortaya çıkması beklenen dertli, olay1ar evvelce canlandırarak azaltılabilir. Beklenen olayı minyatür oyuncaklarla bütün taraflarıyla canlandırarak ve başa çıkma marifetlerine model olmak için oyuncak bir bebek kullanarak bilinmeyen tecrübe çocuk için tanıdık ve daha az korkutucu hâle getirilebilir.

Olumsuz Duygulanımın Karşı Şartlandırılması

Kaygı ve rahatlama ya da depresyon ve oyun bazlık üzere birbirini dışlayan iki içsel durumun birebir anda var olması mümkün değildir. Bu nedenle, bir çocuğun karanlık bir odada saklambaç oynamasını sağlamak çocuğun karanlık korkusunu yenmesine yardımcı olabilir. Ya da hastane ile alakalı oyuncaklarla drama oyunu oynamak hastaneyle bağlantılı kaygıların bariz biçimde azalmasına yardımcı olabilir. Fantezi oyunu, çocuğun pasif bir rolden etkin bir role geçmesine imkân sağlar. Örneğin, çocuk, hasta bir oyuncak bebeğe iğne yapmayı canlandırabilir. Fantezi oyunu tıpkı vakitte yansıtma, yer değiştirme, tekrarlama ve özdeşleşme üzere çeșitli savunma sistemlerinin dışa vurulması da kolaylaştırır.

Katarsis

Katarsis, duygusal dıșavurum (ör. ağlama) ya da etkinlikler (ör. balonu patlatma, kili yoğurma, şişme kum torbasını yumruklama) aracılığıyla daha evvel bastırılmış ve kesintiye uğramış hislerin özgür bırakılmasına ve tamamlanmasına imkan tanır. Hislerin hür bırakılması psikoterapinin son derece kıymetli bir ögesidir.

Olumlu Duygulanım

Çocuklar oyun oynarken daha az dertli ve depresif hissetme eğilimindedirler. Keyifli etkinlikler, memnunluk hissinin artmasına ve badirenin azalmasına katkıda bulunur. Oyun esnasında hem çocukların hem de yetişkinlerin his durumlarının yükselmesi ve uygunluk hâllerinin artması olasıdır. Daima yüksek seviyede gerilim hormonu kortizolü, beynin öğrenme ve bellekten sorumlu alanı olan hipokampüse ziyan verebilir, bu durum da, yetişkinlikte de devam eden bilişsel eksikliklerle sonuçlanabilir. Kahkaha ve olumlu duygulanım ise duygu-yükseltici hormon ve endorfin salınımını artırarak, kortizol seviyelerini düşürerek ve bağışıklık sistemini uyararak tam karşıtı bir tesir yaratabilir (Berk, 1989). Oyun ve oyun bazlık ve bunların beraberinde getirdiği sevinç ve kahkaha, dert ve depresyon üzere olumsuz hislerin panzehridir.

Yüceltme

Yüceltme, kabul edilemez dürtülerin toplumsal açıdan kabul edilebilir alternatif hareketlere yönlendirilmesini sağlar. Başkalarına fizikî olarak ziyan veren bir çocuk tekrar yönlendirilebilir ve çocuğun “savaşçı’ masa oyunları (satranç, dama), kutu oyunları (savaş) ya da rekabete dayalı spor faaliyetlerindeki dışavurum üzere tekrarlayıcı alternatifleri uygulamasına ve bunlar aracılığıyla öğrenmesine yardım edilebilir.

Bağlanma ve İlgiyi Geliştirme

Oyunun, ebeveyn ve çocuk ortasındaki olumlu duygusal bağı geliştirdiği yapılan araştırmalarla saptanmıştır. Ebeveyn/bakımveren ve çocuk bağlanmayı veren ve alakayı çocuk, adım adım ilerleyen ve anında süpervize edilen seanslar aracılığıyla birlikte oynamak üzere inançlı ve besleyici bir münasebetle sonuçlanacak olumlu duygusal tecrübeler yaratabilir. Araştırmalar tarafından ortaya konan kazanımlar ortasında çocuğun benlik kavramı ve oyun davranışındaki değişikliklerin yanı sıra ebeveynsel empatide aile ortamındaki olumlu değişimlere yönelik artmış algıda, benlik saygısında, çocuğun ahengine ve davranış sorunlarına yönelik algıda güzelleşmeler yer almaktadır.

Ahlaki Yargı

İlk olarak Piaget çocukların özgür ve nezaret altında olmayan oyun durumlarındaki spontan kural ve kuralları uygulama oyununun, olgun ahlaki yargının gelişimi açıdan kritik bir tecrübe olduğunu ileri sürmüştür. Kurallı oyun yaşantıları ,çocukların kuralların otorite sahibi yetişkinler tarafından keyfi olarak konulan dışsal sınırlamalar olarak görüldüğü erken yıllardaki ahlaki gerçeklik periyodundan ,kişiler arasında iş birliği ve istek unsurlarına dayalı ahlak kavramına geçmelerine yardımcı olur.

Empati

Rol yapma aracılığıyla çocuklar empati kurma, bir öbür sözle olayları bir başkasısın bakış açısından görebilme kapasitelerini geliştirebilirler. Toplumsal oyun sırasında farklı karakterleri canlandırmanın, toplumsal yeterliliğin yanı sıra özgecilik ve empatiyi artırdığı da tespit edilmiştir.

Güç ve Kontrol

Çocuklar oyunları esnasında kendilerini güçlü ve denetim sahibi hissederler. Oyun dünyalarını isteklerine ve gereksinimlerine uyumlu hâle getirebilirler. Çocukların bir felaket esnasında hissettikleri çaresizlik hissine bariz biçimde zıt olarak, oyun onlara sağlam bir güç ve denetim duygusu sağlar. Çocuk, terapi seansında oyun gereçleri üzerinde üstünlük hisseder ve neyi nasıl oynayacağına karar verir. Sonuç olarak, bu aykırı reaksiyon çocuğun güvensizlik Ve incinebilirlik hislerinin üstesinden gelmesine yardımcı olur.

Yeterlilik ve Öz Denetim

Oyun, çocuklara kıssalar, kum tepsisinde inşa edilen dünyalar ve çizimler üzere benlik hürmetlerini artıran yetkinlik ve öz yeterlilik hissini kazandıran araçlar vasıtasıyla yaratıcılık için sınırsız imkan sunar. Ayrıyeten, çocuklar kurallı oyun ya da inşa oyunu üzere etkinliklerde katılarak onların durup düşünmelerine ve plan yapmalarına yardım edebilecek niyet ve davranış durdurma usulü aracılığıyla öz kontrolü öğrenebilirler. Sonuç olarak, çocuk çeşitli mümkün davranışların sonuçlarını evvelden görebilir. Bu maharetler, alıştırma fırsatları ve olumlu pekiştirme yoluyla tam manasıyla öğrenilebilir ve bunun sonucunda birçok ortama (ör. okul, mesken, toplumsal ortamlar) nazaran genellenebilir.

Benlik AIgısı

Çocuk, oyun ve çocuğun öncülük ettiği çocuk merkezli yaklaşımın kullanılması sayesinde yargılanma, değerlendirilme ve değişme baskısı olmadan kendisi olma istikametinde tam bir kabul ve müsaade algılamaya başlar. Mecazi olarak söylersek, terapist çocuğun oyununa açıklama getirerek onun içsel fikir ve hislerini anlayabileceği ve içsel bir öz farkındalık geliştirebileceği bir ayna sağlar. Oyun, ayrıyeten çocuğa bağımsız bir birey olma, kendisi için düşünme, kendi kararlarını verme ve kendini keşfetmenin içinde gizli gücü fark etmesi için de fırsatlar sunar.

Hızlanmış Gelişim

Okul öncesi çocukların gelişim seviyeleri, oyun içinde kendi yaş devirlerindeki olağan hünerlerin ötesine geçebilir ve sadece daha sonra besbelli hâle gelebilecek bir düşünme seviyesinde fonksiyon gösterebilir.

Yaratıcı Sorun Çözme

Çok sayıda çalışma, oyunun ve oyun bazlığın, çocuklarda artmış yaratıcılık ve ıraksak düşünme ile bağlantılı olduğunu ortaya koymuştur. Oyun esnasında süreç, ortaya çıkan eserden daha değerli olduğu için çocuklar sonuçlarından korkmadan, özgürce kendi problemlerini ve toplumsal sorunları çözmelerinde onlara yardım edebilecek yeni kombinasyon ve keşiflerde bulunabilirler. Hakikaten de “oyunun kendisi bir değişim aracı vazifesi görmektedir”. Iraksak düşünmenin, hayali oyun ve başa çıkma stratejileri ortasında aracı bir halka olduğu düşünülmektedir. Hayali oyunda (duygu ve fantezinin kullanımında) güzel olan çocuklar ıraksak düşünmede daha güzeldir, daha fazla başa çıkma stratejisine sahiptir ve çarçabuk bir stratejiden başkasına geçiş yapabilirler.

Fantezinin Dengelenmesi

Çocuklar, oyunlarında dileklerini temsili olarak çabucak tatmin edebilirler. Korkak bir çocuk, yiğit; zayıf bir çocuk, güçlü olabilir. Oyunu, temel itibariyle daha çok bir hayal üzere işleyen telafi edici bir düzenek olarak görmüştür. Gerçek ömürde söz edilemeyen dürtüler ve gereksinimler fantezi aracılığıyla bir çıkış yolu bulur.

Gerçekliğin Sınanması

Oyun tecrübeleri, çocuklara toplumsal durumlardaki ipuçlarını okumak için alıştırma imkânı sağlar ve çocukların fanteziyi gerçek durumlardan ayırt etmelerine yardım eder. Toplumsal hayalî oyunlarında çocuklar çoğunlukla oynadıkları roller ve kendi gerçek benlikleri ortasında bir ileri bir geri hareket ederler. Sık sık hayali oyun oynama, gerçeklik ve fantezinin daha âlâ ayırt edilmesine imkan sağlar.

Davranışsal Prova

Oyunun inançlı ortamı içinde, saldırganlığa karşı girişkenlik üzere toplumsal açıdan kabul edilebilir davranışlar prova edilebilir ve denenebilir. Oyun/çocuk terapisti, oyun içinde kuklaların ve rol yapma oyununun kullanımı aracılığıyla çocuk için daha uyumsal yeni davranışlara model olabilir; daha sonra çocuk da hünerlerini geliştirmek ve ustalık kazanabilmek için bu davranışlarla tekrar tekrar alıştırma yapabilir.

Dayanışma alakası İnşa Etme

Oyunun en tesirli terapötik güçlerinden biri, dayanışma münasebeti inşa etmenin ilişkisel bileşenidir. Bu, çocukların , oyuncu ve eğlenceli bir terapiste olumlu bir biçimde karşılık vermesi ile gerçekleşir. Çocuğu çocuk, terapiye kendi isteğiyle gelmediği için başlangıçta terapist ile çocuk ortasındaki oyuna dayalı etkileşimler yoluyla sürece katılmaya ihtiyaç duyar. Ayrıyeten, oyun “çocukların lisanı olduğundan” çocukla irtibat ve bağlantı kurmak için doğal bir araç sağlar.