Stres

STRES

Gün içerisinde bir yerlere yetişmeye çalıştığımız, zorluklar karşısında krizle karşı karşıya kaldığımız ya da korku duyduğumuz durumlar olmuştur. Bu türlü durumlarda da gerilim beraberinde geliyor. Pekala gerilim dediğimiz şey tam olarak nedir, bu gerilimleri neden yaşıyoruz, gerilim yeterli bir şey mi yoksa makus mü, gerilimle nasıl başa çıkabiliriz? Bu soruları cevaplayabilmek için öncelikle gerilimin ne olduğunu bilmemiz gerekiyor.

STRES NEDİR?

Kökeni Latince‘de “estrictia”, eski Fransızca’da “estrece” sözcüklerinden gelen gerilim kavramı 17.yüzyılda felaket, bela, musibet, sıkıntı, acı, elem; 18. ve 19. yüzyıllara gelindiğinde ise güç, baskı, güç manalarında nesnelere, şahsa, organa ve ruhsal yapıya yönelik olarak kullanılmıştır. Gerilim ile ilgili çalışmalar yapan Hans Selye, gerilim ve stresör kavramlarından bahsetmiştir. Bireyde bir dizi reaksiyon yaratan çevresel ikazlara stresör; bireyin bu çeşit uyarıcılara karşı gösterdiği yansıyı ise gerilim olarak tabir etmiş ve gerilimi “bireyin çeşitli çevresel stresörlere karşı gösterdiği genel bir tepki” olarak tanımlamıştır. Bir başka gerilim tarifini Susan Folkman ve Richard Lazarus yapmıştır. Gerilimi kişi-çevre etkileşiminde, kişinin ahengini tehlikeye sokan ve mevcut kaynakları zorlayan ya da aşan etraf talepleri olarak tanımlamışlardır. Bu tanımlamalara baktığımızda gerilim hakkında birbirine yakın olumsuz fikirler vardır. Lakin gerilim şahısta olumsuz hislere ve badire hissi verse de gerilimin kaynağıyla gayret etme bakımından bireye motivasyon sağlayabilir.

STRESİN BELİRTİLERİ

Stresin 4 farklı belirtileri vardır. Bunlar fizikî, duygusal, zihinsel ve toplumsal olarak ayrılır.

Fiziksel Belirtileri

Baş ağrısı, sistemsiz uyku, sırt ağrıları, çene kasılması yahut diş gıcırdatma, kabızlık, ishal, kas ağrıları, hazımsızlık ve ülser, yüksek tansiyon yahut kalp krizi, çok terleme, iştahta değişiklik, yorgunluk yahut güç kaybı, kazalarda artış.

Duygusal Belirtileri

Kaygı yahut tasa, depresyon, çabuk ağlama, ruhsal durumun süratli ve daima değişmesi, gerginlik, özgüven azalması, güvensizlik hissi, çok hassasiyet, kolay kırılabilirlik, öfke patlamaları, saldırganlık yahut duygusal olarak tükendiğini hissetme.

Zihinsel Belirtileri

Konsantrasyon eksikliği, karar vermede zahmet, unutkanlık, zihin karışıklığı, hafızada zayıflık, çok derecede hayal kurma, tek bir fikir yahut niyetle meşgul olma, mizah anlayışı kaybı, düşük verimlilik, iş kalitesinde düşüş, yanlışlarda artış, muhakemede zayıflama.

Sosyal Belirtileri

İnsanlara karşı güvensizlik, diğerlerini suçlamak, randevulara gitmemek yahut çok kısa vakit kala iptal etmek, İnsanlarda kusur bulmaya çalışmak ve kelamla rencide etmek, haddinden fazla savunmacı tavır, birçok bireye küskün olmak, konuşmamak.

STRESİN NEDENLERİ

Stresin ne olduğu kadar neden olduğu da değerlidir. Gerilimle daha aktif bir formda başa çıkmak için gerilime neden olan faktörleri de bilmemiz gerekir. Gerilimin kimi sebepleri şunlardır:

Doğal afet yahut insan yanılgısına bağlı gelişen yıkıcı olaylara maruz kalmak

Kronik hastalığın ve bozukluğun varlığı (diyabet, astım vs.)

Psikolojik bozuklukların olması (TSSB, depresyon, anksiyete bozukluğu)

Hayatı tehdit eden bir durumla yahut hastalıkla karşılaşmak (kanser, AIDS, salgın hastalıklar vs.)

Fiziksel bir travmaya maruz kalmak

Tecavüz, yaralanma üzere bir suça maruz kalmak yahut tanıklık etmek

Aile içinde bağ sıkıntıları yaşamak, mutsuz evlilik hayatı yaşamak

Demans üzere idaresi güç kronik hastalığı olan yakınlarına bakıcılık yapmak

Evlenmek

Başka bir kente taşınmak

Tehlikeli bir işte çalışmak

İşsiz olmak, önemli fakirlik yahut evsizlik sorunuyla karşı karşıya kalmak, finansal problemler yaşamak

Ev-iş istikrarının bozulması, kişinin kendine vakit ayıramaması, sevilmeyen işin uzun mühlet yapılması

Toplum önünde konuşma yahut sunum yapmak

Akademik hayatı başarısız olan kişilerde

Gün içerisinde iş yükü fazla olan şahıslarda gerilim görülebilir.

GENEL AHENK SENDROMU

İnsan gerilime bağlı bir olayla karşılaştığı vakit reaksiyon gösterir. Selye, kişinin gerilime üç etaplı reaksiyon verdiğini öne sürmüştür. Bu kurama nazaran, organizmanın gerilime yansısı alarm, direnme yahut adaptasyon ve tükenme olmak üzere üç evrede gelişmektedir.

Alarm Evresi: Merkezi hudut sisteminin ve beden savunma sistemlerinin harekete geçtiği evredir. Stresör hipofiz bezini ve sempatik hudut sistemini tetikler.

Direnme yahut Adaptasyon Evresi: Yüksek seviyede kortizol, norepinefrin ve epinefrin salıverilmesinin olduğu evredir.

Tükenme Evresi: Adaptasyon başarılı olmaz ve gerilim süreklilik gösterirse telafi edici düzenekler yıkılır. Bu evrede artık bağışıklık sistem baskılanır, kalp, böbrek sorunları ve öbür birtakım hastalıklar başlayabilir.

STRES ANINDA BEYİNDE NELER OLUYOR?

Beyin, düşünceli bir olay karşısında gerilimi algılar. Beynin alt ve orta kısımlarında bulunan amigdala ve limbik sisteme bu durum bildirilir. Amigdala ve limbik sistemin misyonu duygusal, dürtüsel yahut zihinsel modlarımızı denetim etmekle vazifelidir. Amigdala bilhassa dertli, gerilim yahut telaş içeren iletisi alır ve hipotalamusa gerilimli bir durum olduğunu bildirir. Bu durum karşısında hipotalamus kortikotropin salgılatıcı hormonu salgılar. Bu hormon salgılandıktan sonra hipofiz bezine tesir eder. Hipofiz bezi de adrenokortikotropin hormonu salgılamaya başlar. Bu hormon salgılanmasıyla birlikte kan sirkülasyonuyla böbreküstü beze gerçek sarfiyat. Böylelikle en kıymetli gerilim hormonu olan kortizol hormonu salgılanmaya başlar.

KORTİZOL HORMONU NELER YAPIYOR?

Kortizol hormonu kan sirkülasyonuna verildiği anda kan şekeri yükselmeye başlar. Bağışıklık sistemi süreksiz bir mühlet baskılanır. Böylelikle beden dakikalar içinde gerilimden kurtulmak üzere bütün potansiyelini kullanabileceği üst aktivite moduna geçer.

SEMPATİK VE PARASEMPATİK SİSTEM

Stresi coşturan yahut azaltan hudut sistemi vardır. Bunlar sempatik ve parasempatik hudut sistemlerdir. Sempatik sistem doku ve organlara gönderdiği sinyallerle genel olarak bedenin aktivitesini, güç tüketimini artırıcı istikamette hareket eder. Örneğin sempatik hudutlar kalbin çalışma suratını ve atardamarlardaki kan basıncını artırır. Sempatik sistem tıpkı vakitte organizmanın kaygı, öfke, dehşet, heyecan ve şiddetli ağrı üzere gerilim yaratan durumlarda reaksiyon oluşturmasını sağlar. Örneğin kas aktivitesi gerektiren gerilim durumlarında, hipotalamusun uyarılmasıyla sempatik sistem organizmada birtakım değişikliklere yol açar. Bunlardan kimileri kandaki glikoz yoğunluğunun artışı, atardamarlarda kan basıncının yükselmesi ve kas gücünün artmasıdır. Bu değişiklikler organizmanın gerilimle baş etmesinde tesirli olur.

Parasempatik hudut sistemi hareketlerimizi yavaşlatır. Parasempatik sistem doku ve organlara gönderdiği sinyallerle genel olarak bedende gücün korunmasını sağlayacak istikamette tesir eder. Örneğin: kalp atışının yavaşlaması, sindirimin artması üzere. Bilhassa gerilim yaratan durumların ya da problemlerin ortadan kalkması sonucunda beden bu sistemin faal hale gelmesiyle rahatlamaya ve olağan moda geçmeye başlar. Kişi gerilimle başa çıkmıştır ve artık tehlike olarak algılanan bir durum kalmamıştır.

KRONİK STRES

Kronik gerilim, uzun bir müddet boyunca devam eden, çoklukla muhakkak bir periyoda yahut duruma bağlı olmayan daima gerilim yansılarını söz eder. Bu çeşit gerilim, ekseriyetle kişinin günlük hayatında devam eden zorluklar, iş yerindeki belirsizlikler, aile sıkıntıları, münasebet sıkıntıları, toplumsal izolasyon, sıhhat meseleleri, finansal kahırlar yahut daima olarak gerçekleşen olumsuz olaylar üzere faktörlerden kaynaklanabilir. Kronik gerilim, çoklukla birkaç hafta yahut aylık bir süreçte değil, aylarca yahut yıllarca devam eden bir durumdur.

STRESLE BAŞA ÇIKMA YÖNTEMLERİ

Stresin varlığını fark etmek, belirtilerini ve nedenlerini tespit ettikten sonra gerilimle başa çıkma prosedürleri devreye girmelidir. Ferdî durumlara bağlı gerilimlere nazaran ya da gerilimin tesir ettiği faktörlere nazaran başa çıkma tekniklerini uygulayabiliriz.

Öncelikle gerilimi ortadan kaldırabilmek, hafifletmek ya da denetim altına alabilmek için günlük rutinlerimizi gözden geçirebiliriz. Bu rutinler direkt olarak gerilimle başa çıkamayabilir fakat gerilime karşı bedeni zinde fiyat, şahsa gerilimle çaba yolunda yardımcı olur. Mesela şahısta uyku sorunu varsa bunun için birtakım adımlar atabilir. Uyku saatlerini ayarlayabilir ve uykuyu rutinini sisteme sokabilir. Sistemli beslenme de birebir formda gerilime karşı bedeni daha hazır hale getirebilir. Bireyde berbat alışkanlıklar ve bağımlılıklar (alkol, uyuşturucu) varsa bu durum gerilimi ve tasayı daha da tetikleyecektir. Ayrıyeten gün içerisinde idman yapmak kişiyi rahatlatabilir ve gerilimi hafifletebilir. Bir öbür önerilen günlük rutin ise meditasyon ve nefes egzersizleridir. Ağır seviyede gerilim yaşandığında birkaç dakikalık nefes idmanları hem gerilimi denetim altına almakta yardımcı olur. Meditasyon yapıldığında ise kişi tekrar gerilim karşısında daha dingin moda girer, zihindeki sis bulutları dağılır, daha berrak ve sistemli fikir akışının olduğu bir zihin oluşmaya başlar.

Rutinlerin haricinde kişi gerilime karşı iç sesiyle birlikte hareket edebilir. Bu süreçte bireylerde gerilimden kaynaklı olumsuz his ve fikirlere kapıldıklarını gözlemlenebilir, vakit zaman kendilerini bedelsiz hissedebilirler. Olumsuz niyetlerle düşük bir moda girmek yerine hayatla ilgili olumlu şeyler düşünmek daha sağlıklıdır. Hayatta her şeyin denetim edilemediğini kabullenmek kıymetli bir başlangıç olabilir. Kimi durumları değiştirmeyeceğimizi kabul edip, onlar hakkında endişelenmeyi bırakmamız gerektiğini unutmamalıyız. Ayrıyeten yaşanılan olumsuz durumların süreksiz olduğunu iç sesimize anlatabiliriz. Bir vakit sonra olumsuz geçen gerilimli süreç bitecek ve eninde sonunda huzura kavuşacağız. Gerilimli durumlarda yalnız olmak yerine beşerlerle bağlantı halinde olmak hatta güvendiğimiz insanlara içinde bulunduğumuz buhranı ve ezayı anlatmak uygun gelecektir. Tahminen de bu bireyler meselelerimize tahlil bulabilirler. O denli olmasa bile o bireye kendimizi net bir biçimde tabir edip yaşadığımız gerilimi anlattığımızdan ötürü biraz rahatlayabiliriz.

SONUÇ

İnsanlar günlük hayatta pek çok zorluk yaşayabilir. Bu zorluklar karşısında kendilerini gerilimli, düşünceli ya da bunalmış hissedebilirler. Bu meşakkatler ve gerilimler çok olağandır. İnsan sağlıklı seviyede her duyguyu yaşamalıdır. Bazen keyifli olmak, bazen öfkeli, hüzünlü ya da telaşlı olmak gerekebilir. Memnunluğu bedelli kılan şey mutsuzluk ya da olumsuz olarak görülen hislerdir. Bu hisler olmasa tahminen de memnunluk bu kadar kıymetli ve değerli olmayacaktı. Her hissin içimizde olmasını olağan karşılamalıyız. Tekrar gerilimli olmak da hayatımızın bir kesimidir. Bilhassa patolojik bir seviyede olmadığı sürece gerilimli olmak o kadar da berbat değildir. Gerilim sayesinde bir zorluk karşısında motivasyon bulabilir ve harekete geçebiliriz. Öte yandan yaşanılan gerilim harikulâde düzeyde ise kesinlikle bu mevzuda ruh sıhhati uzmanlarıyla bağlantıya geçilmelidir. Aksi takdirde bu durum ileride ruhsal bir rahatsızlığa dönüşebilir. Unutmayalım ki sıhhat her şeyden değerlidir. Ruh sıhhati da ihmal edilemeyecek kadar çok kıymetlidir.

Sevgilerimle