Bipolar bozukluk

1.GİRİŞ

Bipolar bozukluk günümüzde sık rastlanmaya başlayan bir hastalık haline gelmiş ve insanların yaşadıkları duygudurum dalgalanmalarıyla hayatlarını önemli derece olumsuz etkileyeme başlamıştır. Bireyin daima bu atakları yaşaması ve majör depresyona kadar taşıyan kimi vakit sonucunda hastayı öz kıyıma sürükleyen ciddiye alınması gereken bipolar bozukluk bireyin fonksiyonelliğini ve toplumsal hayatını derinden etkilemektedir.

Bipolar bozukluk çoklukla bireyin şimdi erken erişkin olduğu yani yaklaşık 17 yaşlarında başlayan ve günümüzde görülme sıklığı yaklaşık olarak %0,9 ile %1,7 ortasında değişiklik gösterebilmektedir. Bu oran düşük üzere görünebilir lakin dünya üzerinde önemli sayılara ulaşmaktadır. Bipolar bozukluğun görülmesinde cinsiyet ayrımı yoktur (Dağıstan, 2021)

Dünyamızda ve ülkemizde bipolar bozukluk tanısı alan şahıslar artmaktadır. Bu hastalığın tedavisinde evvelce sadece ilaç tedavisi ve yanında tesirli olabileceği düşünülen kimi psikoterapi çeşitleri uygulanmış ve şu an ise kesin tahlil olarak ilacın yanında BDT uygulanmaktadır.

Erken erişkin devrinde bipolar bozukluğu tanısı koyulan hastaların en yakından birinci derecedeki akrabalarında bipolar hastalığı görülme mümkünlüğü daha fazladır. Depresyon tanısı koyulan bireylerin yaklaşık olarak %10’luk bir kısmında 5-10 yıl ortasında bipolar bozukluk rahatsızlığı görülmektedir. (Özdemir, 2021)

Bipolar Bozukluk

Bipolar bozukluğun tarihçesi

Duygudurum bozukluğu tarihi milattan evvel Yunan ve Roma periyoduna kadar uzanmaktadır. Mani kavramı birinci sefer antik çağda yaşayan Homeros M.Ö öfke, hiddet manasında olan mani yi destanında kullanmıştır (Karabaş, 2017).

Mani kavramını ve melankoli kavramını birinci kere Hipokrat sistematik olarak ele almıştır ve çökkünlük olarak melankoliyi tanımlamıştır. Bu durumu ıstırap, umuttan mahrumluk, mutsuzluk ve uykusuzluk olarak betimlemiştir. (Avcı, 2022)

M.S Kapadokyalı Aretaeus mani ve melankoli ortasında bir bağ olduğu saptamıştır. Tıpkı bireyin bu iki durumu farklı anlarda yaşayabileceğini belirtmiştir. (Çörekçioğlu, 2016)

Emil kraepelin manik depresif bozukluk spektrumunu geliştirmiş, bu duygudurum bozukluğunu şizofreniden farklı bir kategoriye almıştır. (Bektaş, 2021)

Karl Kleist ise duygudurum bozuklukluları ortasında birinci kere tek uçlu ve iki uçlu ayrımını yapmıştır. BB II’in günümüzde kullanılan modernize halini Dunner ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. (Karabaş, 2017)

1Bipolar Bozukluğun tanımı

Bipolar Bozukluk belli tertibi olmayan relaps eden, manik ve depresif ataklar ile süregelen yahut her iki durum yaşanan kronik seyir eden bir duygudurum bozukluğudur. Hastalığın en değerli özelliği duygudurum dalgalanmalarıdır. (Yeloğlu & Hocaoğlu, 2017).

Bipolar bozukluk süratli yükselmeler ve yatışmalarla seyreder. Dünya nüfusunun %1’inden daha fazlasını etkileyen bipolar bozukluk genç nüfusta fonksiyonelliği bitirdiği görülmüştür. İnsanların %60’ında bipolar bozukluğun birinci olarak belirtileri ise 21 yaşın altında görülür (Ertan & Çetinkaya, 2018).

Bipolar bozukluk manik ataklarla sergiliyor ise BB-1, hipomanik ataklarla sergiliyor ise BB-2 olarak isimlendirilir. BB tanısı genellikle16-25 yaşları ortasında konulur, 18 yaş altında teşhis alma oranı %33’tür. (Alan & Akdemir, 2021).

Görülen belirtiler genel olarak birinci 15-19 yaş aralığı ortasındadır. Küçük yaşta başlangıcı olan Bipolar bozukluğun sürekliliği ve taşıdığı özellikler tam ve kesin olarak bilinmemektedir. (Güzel, Tahiroğlu, Bahalı, & Avcı, 2004).

Bipolar Bozukluğun Belirtileri

İki uçlu duygudurum bozukluğunun yükü 5 unsur ile ölçülür bunlar ise; Bunalma, dinginlik sağlayamama, korku nedenli odaklanma sorunu, makûs bir durum yaşama korkusu ve özdenetimi yitirme hissi bunların en az 2 sinin olması gerekir 4 yahut 5 belirti halinde ağır olarak tanımlabilir. Sıhhat ve ruh sıhhati kuruluşlarına nazaran iki uçlu bozukluk ile yeğin depresyonun ortak ve bariz özelliği bunaltıcılık olarak belirtilmiştir.

Bipolar bozukluk tanısı almış bireylerin temel belirtileri ortasında çökkün his durumu mevcuttur bunlarla birlikte birey çoklukla olaylar karşısında karamsar fikir biçimine kapılır, gücünü her vakit düşük hisseder ve bu durumdan ötürü ise yaptığı işlerden yediği yemekten aldığı zevkte azalır bununla birlikte bireyle iştahsızlıkta baş gösterir. Kişinin intihar etmeye yönelik potansiyeli mevcuttur. Çocuk ve ergenlerde erişkinlere nazaran farklıdır. Yaşlılarda ise daha çok bedensel olarak yakınmalar ile seyretmektedir. (Sayıl, 1998)

BB hastaları fizikî olarak ilgileri dağınık hale gelirken, gereğinden fazla konuşmaya çalışması, öfkeli , hiddetli tutumları hastanın vücudunu yorgun kılar lakin hasta buna karşın dinlemeye vakit ayırmak istemez ve beden yorgun düşer. (Dursun, 2008)

Epidemiyolojisi

Bipolar I bozuğu su anki datalara nazaran insanların ortalama olarak %1’inde görülmektedir. Görülme sıklığı ve durumu cinsiyet ayırt etmezdir. (Dursun, 2008) Her yaşta başlama mümkünlüğü vardır lakin genel olarak 17 ve 25 yaş aralığında görülmektedir. (Yeloğlu & Hocaoğlu, 2017).

Medeni hal yaygınlığında ise bekar bireylerde evlilere oranla görülme sıklığı daha fazla olarak gözlemlenmiştir, buna neden olarak ise aile içi geçimsizliğe sebep olması gösterilmiştir (Adıgüzel, 2018).

Araştırmaların bir kısmı bayanlarda bu durumun depresyon üzere karma periyotlar ile daha fazla görülür iken erkeklerde manik devir ile başlama sıklığı daha yüksektir. Çevresel ve psikososyal etkenlerin etklinliğide mevcuttur. (Adıgüzel, 2018)

Bipolar bozukluk tanısı alan bireylerin işsizlik oranı genele nazaran daha yüksek olarak tespit edilmiş ve bu şahısların önemli bir kısmı evlilikten uzaktır. Etrafında ailesiyle ortasındaki irtibat ve samimiyeti zayıftır buna aktivitelere karşı soğuk olması sebebiyet verir ve bu bireylerin bilişsel fonksiyonlarında zayıflık görülür. (Cesur, 2017)

1.1.5. Etiyolojisi

Sıklıkla genç erişkin ve ergenlik devrinde görülen bir bozukluktur. Biyolojik ve psikososyal etkenlerin etkileşimiyle bu duygulanım bozukluğuna neden olur. Bipolar bozukluğun nedenleri biyolojik ve çevresel etkenler olarak 2’ye ayrılır

Aile içinde gerçekleşen araştırmalarda bu bozukluğun genetik tesir ve temelleri olduğu gözlemlenmiştir. Toplumda sıklıkla %1 olarak gözlemlenen bipolar bozukluk birinci derece yakın akrabalarda görülme sıklığı 5-10 kat ortasında arttığı belirtilmiştir. (Adıgüzel, 2018)

Bipolar hastalığın genetiklerle aktarılmasında ise bayanlarda erkeklere nazaran 2 kat daha fazla olduğu lakin aktarılan çocuklar ortasında cinsiyet farkı bulunmadığı araştırmalara yansımıştır (Kesebir, İnanç, Bezgin, & Cengiz, 2013). Ebeveynlerden birinde bipolar I bozukluğu görülen bireylerin çocuklarında görülme durumu ise %50 ve üzerindedir. (Öz, 2018)

Genel olarak bipolar bozukluk tanısı almış bireylerin akrabalarında birebir hastalık görülme mümkünlüğü yüksektir. Akrabalık durumu şayet ki birinci dereceden ise bipolar bozukluk görülme mümkünlüğü ise %3-8 ortasındadır. Bu hastalık şayet bireyler çift yumurta ikizi ise oranı %14 üzere sayılara ulaşırken bu durum tek yumurta ikizlerinde ise %57’yi bulmaktadır. (Bilen, 2021)

Bipolar tanısı alan bireyler ortasında bireyin erken erişkinlik ve çocukluk periyodunda yaşadığı sömürü ve maruz kaldığı travmalar üzere çeşitli berbat periyotların bipolar bozukluğunun riskini arttırmaktadır (Kılıç, 2017)

Çevresel etkenlerin bipolar bozukluk gelişimindeki yeri tam olarak net değildir. Çocukluk çağı travmaları erken başlangıç için tesirli olduğu görüşmüştür. Ataklar ortaya çıkarken bunun şiddeti ve tesiri psikososyal etkenlerden etkilenmektedir, bunlar bireyin kişilik özelliklerine ve hayatındaki gerilime bağlı olaylara örnek olarak söylenebilir. Tıpkı vakitte bireyin kişilik yapısına bakılmaksızın psikososyal etkenler olmadanda hastalık atağı başlayabilir (Öz, 2018)

Kuramsal Yaklaşımlar

Davranışçı Kuram

Seligman’ın davranışçı kuramca görüşü öğrenilmiş çaresizliktir. Seligman bu görüşüyle küçük yaslardan itibaren olumsuz uyaranlara uğrayan bireylerin bu durumdan nasıl çıkacağını bilememekte ve çaresizce bunu durumu kabullenip ümitsizliğini geliştirmesiyle ortaya çıkar (Karabaş, 2017)

Basco his fikirlerde meydan gelen farklılıkları mani ve depresyon periyodunda psikososyal fonksiyonellik tesirlerini alan bir döngü yaratmıştır. Hislerimiz memnunluk ve sevinçten mutsuzluk, problem ve telaşa dönüşebilmektedir. Gerilim ile hisler daha da dalgalanarak anksiyete öfkeye dönüşebilir. Hislerimiz davranışlarımızda etkilemektedir, olumsuz niyetlerimiz bize korku badire mutsuzluk verirken tam bilakis olumlu kanılarımız ile haraketli, faal ve sık sık tartışma yaratan durumlara girmemize sebep olabilir. Manik atakların şiddetiyle birey kendini olduğundan daha fazla umuttan mahrum ve çaresiz hissedebilir. Kendini besleyen döngü girebilir. (Maçkalı, 2014)

Lam jones, Hayward ve bright bipolar bozuklukta bireyin biyolojik durumlarından haraketleri, nizamlı yahut sistemsiz ömür biçimi ve uyku nizamı üzere durumların dengesizliğe yol açabileceğini savunmuşlardır. (Maçkalı, 2014)

Bilişsel Kuram

Bilişsel görüşe nazaran bireyin depresyona olan yatkınlığının sebebinde kişinin kendinde var olan bilişsel çarpıtmalardan ötürü kaynaklanır. (Kefeli, 2017)

Beck ve arkadaşları geliştirilen bu görüşe depresyonun bilişsel bozukluk olduğunu savunmaktadır. Küçük yaşlardan itibaren kendi içinde olan geleceğine ve dış dünyaya olan olumsuz bakış açısı ve davranışları sergilen bireylerin depresyona yatkınlığının daha fazla olduğunu belirtmiştir. Olumsuz niyet ve yargılar depresyonun tetikleyicisidir. Bireyin aklına gelen anlık olumsuz ve gerçeklikle ilgisi olmayan niyetlere olumsuz otomatik niyetler denmiştir. Bu niyetler depresyonun müddetinin ilerlemesine ve harekete geçmeye gerektiren durumlardan durdurmaya neden olur. Bilişsel kuramın maniye nazaran görüşü şimdi yoktur.

Psikianalitik Kuram

Freud’a nazaran depresyon belirtileriyle bireyin yas tutarken gösterdiği belirtilerin benzerliğine odaklanmış ve iki durumu karşılaştırarak incelemiş. Depresyonda sevilmeme, kendini makûs hissetme üzere hislerin hakimiyetinde özsaygı yitimine neden olur lakin yas periyodunda bireylerde sevilmeme ve kendini berbat hissetme üzere hisler yani özsaygı yitimi olmaz.

Psikianalitik görüşe nazaran depresyonu oluşumunda rol alan şuur dışı durumlarda bireyin üst benliği katı ve cezalandırıcıdır, yaşadığı bağlarda ambivalans hükümrandır. Sevgi ve nefret yan yanadır lakin nefret bireyin şuurun dışındadır. Bir değişim ile bireyde yitim duygusu gelişir ve bireyde kin ve nefret uyarılır, özsaygı düşer. Değersizlik ve suçluluk hissi baslar böylelikle ruhsal çökkünlük oluşur. (Kefeli, 2017)

Karl Abraham depresyona neden olan katı ve baskıcı üst benliğine kalkışma yaşadığını ve manik bireylerin hayatında yasak ve kural olmaksızın, her istediğine ulaşabilecek özgür haline geldiğini savunmuştur. (Kefeli, 2017)

DSM V Sınıflandırılması

Mani dönemi

A. Kabarmış, taşkın ya da çabuk kızan, olağandışı ve daima bir duygudurumun ve emele yönelik aktiflikte ve içsel güçte, olağandışı ve daima bir artışın olduğu farklı bir devrin, en az bir hafta (ya da hastaneye yatırılmayı gerektirmişse rastgele bir süre), neredeyse her gün, günün büyük bir kısmında sürmesi.

B. Duygudurum bozukluğunun olduğu ve içsel güçte ya da aktiflikte artma olduğu periyot boyunca, aşağıdaki belirtilerden üçü (ya da daha çoğu) (çabuk kızan bir duygudurum varsa dördü) bariz derecede vardır ve bunlar olağan davranışlardan kıymetli derecede değişiktir:

1. Benlik saygısında abartılı bir artış ya da büyüklük niyetleri.

2. Uyku ihtiyacında azalma

3. Her zamankinden daha konuşkan olma ya da konuşmaya tutma.

4. Düşümce uçuşması ya da niyetlerinin güya birbiriyle yarışıyor üzere birbiri arkası sıra geldiğine ait öznel yaşantı.

5. Dikkat dağınıklığı (kişinin dikkati, değersiz ya da ilgisiz bir dış uyarana çarçabuk dağılır) olduğu bildirilir ya da o denli olduğu gözlenir.

6. Emele yönelik aktiflikte artma (toplumsal olarak, işte ya da okulda ya da cinsel bağlamda) ya da psikodevinsel kışkırma (ajitasyon) (bir emele yönelik olmayan anlamsız etkinlik).

7. Makûs sonuçlar doğurabilecek etkinliklere çok katılma (örn. çok para harcama, fikirsizce cinsel teşebbüslerde bulunma ya da gereksiz iş yatırımları yapma).

C. Duygudurum bozukluğu, toplumsal ya da işle ilgili fonksiyonellikte bariz bir düşmeye neden olacak derece ya da kişinin kendisine ya da diğerlerine bir kötülüğünün dokunmaması için hastaneye yatırılmasını gerektirecek kadar ağırdır ya da psikoz özellikleri vardır.

D. Bu devir, bir unsurun (örn. berbata kullanılabilen bir husus, bir ilaç, öteki bir tedavi) ya da öbür bir sıhhat durumunun fizyolojiyle ilgili tesirlerine bağlanamaz.

Hipomani Dönemi

A. Kabarmış, taşkın ya da çabuk kızan, olağandışı ve daima bir duygudurumun ve aktiflikte ve içsel güçte, olağandışı ve daima bir artışın olduğu başka bir devrin, en az dört ardışık gün, neredeyse her gün, günün büyük bir kısmında sürmesi.

B. Duygudurum bozukluğunun olduğu ve içsel güçte ya da aktiflikte artma olduğu periyot boyunca, aşağıdaki belirtilerden üçü (ya da daha çoğu) (çabuk kızan bir duygudurum varsa dördü) sürmüştür, bunlar olağan davranışlardan kıymetli derecede değişik ve bariz derecede olmuştur:

1. Benlik saygısında abartılı bir artış ya da büyüklük kanıları.

2. Uyku ihtiyacında azalma

3. Her zamankinden daha konuşkan olma ya da konuşmaya tutma.

4. Niyet uçuşması ya da kanılarının güya birbiriyle yarışıyor üzere birbiri gerisi sıra geldiğine ait öznel yaşantı.

5. Dikkat dağınıklığı

6. Emele yönelik aktiflikte artma (toplumsal olarak, işte ya da okulda ya da cinsel bağlamda) ya da psikodevinsel kışkırma (ajitasyon).

7. Makûs sonuçlar doğurabilecek etkinliklere çok katılma

C. Bu devir, kişinin belirtisiz olduğu vakitlerde olduğundan çok daha değişik, fonksiyonellikte bariz bir değişikliğin görüldüğü bir devirdir.

D. Duygudurum bozukluğu ve fonksiyonellikte olan değişiklik diğerlerince gözlenebilir.

E. Bu periyot, işle ilgili fonksiyonellikte besbelli bir düşmeye neden olacak kadar ya da kişinin kendisine ya da diğerlerine bir kötülüğünün dokunmaması için hastaneye yatırılmasını gerektirecek kadar ağır değildir. Psikoz özellikleri varsa, kelam konusu devir, tarif olarak, mani periyodudur.

F. Bu devir, bir unsurun (örn. berbata kullanılabilen bir unsur, bir ilaç, diğer bir tedavi) fizyolojiyle ilgili tesirlerine bağlanamaz.

Yeğin (Majör) Depresyon Dönemi

A. Aynı iki haftalı devir boyunca aşağıdaki belirtilerden beşi (ya da daha çoğu)bulunmuştur ve evvelki fonksiyonellik seviyesinde bir değişiklik olmuştur; bu belirtilerden en az biri ya (1) çökkün duygudurum ya da (2) ilgisini yitirme ya da zevk almamadır.

1. Çökkün duygudurum, neredeyse her gün, günün büyük bir kısmında bulunur ve bu durumu ya kişinin kendisi bildirir (örn. hüzünlüdür, kendini boşlukta hisseder ya da umutsuzdur) ya da bu durum diğerlerince gözlenir (örn. ağlamaklı görünür). (Not: Çocuklarda ve ergenlerde kolay kızan bir duygudurum olabilir.)

2. Bütün ya da neredeyse bütün etkinliklere karşı ilgide besbelli azalma ya da bunlardan zevk almama durumu nerdeyse her gün, günün büyük bir kısmında bulunur (öznel anlatıma nazaran ya da müşahedeyle belirlenir).

3. Kilo vermeye çalışmıyorken (diyet yapmıyorken) çok kilo verme ya da kilo alma (örn. bir ay içinde yükünün %5’inden daha çok olan bir değişiklik) ya da neredeyse her gün, yeme isteğinde azalma ya da artma.

4. Neredeyse her gün, uykusuzluk çekme ya da çok ahenge.

5. Neredeyse her gün, psikodevinsel kışkırma (ajitasyon) ya da yavaşlama (başkalarınca gözlenebilir; sadece, öznel, dinginlik sağlayamama ya dayavaşladığı duygusu taşıma olarak değil).

6. Neredeyse her gün, bitkinlik ya da içsel gücün kalmaması (enerji düşüklüğü).

7. Neredeyse her gün, değersizlik ya da çok ya da uygunsuz suçluluk hisleri (sanrısal olabilir) (yalnızca hasta olduğundan dolayı kendini kınama ya da suçluluk duyma olarak değil).

8. Nerdeyse her gün, düşünmekte ya da odaklanmakta zahmet çekme ya da kararsızlık yaşama (öznel anlatıma nazaran ya da diğerlerince gözlenir).

9. Yineleyici vefat fikirleri (yalnızca mevt korkusu değil), özel hareket tasarlamaksızın yineleyici kendini öldürme (intihar) niyetleri ya da kendini öldürme teşebbüsü ya da kendini öldürmek üzere özel bir aksiyon tasarlama.

B. Bu belirtiler klinik açıdan bariz bir kasvete ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da değerli başka fonksiyonellik alanlarında fonksiyonellikte düşmeye neden olur.

C. Bu periyot, bir unsurun ya da diğer bir sıhhat durumunun fizyolojiyle ilgili tesirlerine bağlanamaz.

Bipolar Bozukluğun Türleri

Bipolar I Bozukluğu

Mani devri katiyetle görülmesi gerekmektedir ve durumun yaklaşık olarak en az 1 hafta sürmesi gerekmektedir yahut birkaç manik yahut karma periyodun olması gerekmektedir. Mani devrinin öncesi yahut sonrasıda majör depresyon yahut hipomani görülebilir. (Küçük, 2016). Çoğunlukla majör depresif ataklar yaşanan evredir. (Pirinççioğlu, 2020)

Bipolar I tanısı koyulması için bireyin en az bir kere mani devri yaşamış olması gerekir. Sonrasında yahut öncesinde yasadığı hipomani yahut majör depresyon evresi ne kadar sık görülse de teşhis kaidesi değildir. (Öz, 2018)

Mani dönemi

Mani tanısı için bireyin abartılı olarak benlik saygısında artış, uyku hissiyatında azalma üzere (örn. Birkaç saatlik uykuyla dahi dinlendiğini ve kâfi olduğunu belirtir) (Küçük, 2016), Konuşmalarında vurgucudurlar, çok fazla zevk alabileceği toplumsal etkinliklere katılma isteği gösterebilirler. Bu periyodu yaşayan hastada cinsel istek artışı ve abartılı fikir ve abartılı fikirlere dayalı teşebbüs görülebilir. (Kılıç, 2017)

Birey bu periyot içerisinde her şeye çabuk kızan ve olağandan farklı his durum içerisinde en 1 hafta üzere bi müddette yaklaşık olarak her gün günün büyük kısmında bulunması gerekir. Bu periyot kullanılan unsurların ilaç yahut uyuşturucu üzere yahut diğer bir sıhhat durumunun fizyolojisiyle bağdaştırılamaz (Çakır, 2019)

Hipomani dönemi

Hipomani periyoduna giren bireylere bu tanıyı verilmesi için mani periyodunda yaşanan tesirlerin en az dört günlük birey süreçte devam etmesi ve hayatındaki fonksiyonelliğinde değişiklik yaratması gerekmektedir. Bu devirde bireyde kendisinde hasar oluşturması yahut hastane tedavisinde mecburiyet durumuna gelicek kadar ağır duygudurum bozukluğu görülmektedir. (Kılıç, 2017)

Major depresyon dönemi

En az 2 haftalık bir süreç boyunca bireyin depresif durumunun günlük hayatını etkimesi, zevk veren etkinliklerinden eski kadar zevk alamaması ve umursamamazlık halinin bu süreçte süreklilik kazanmasıyla devam eder. Birey diyet yapmamasına karşın kilo verir, bunların yanı sıra uykusuzluk yahut daima ahenge hissiyatı yaşar ve neredeyse her gün kendini yorgun hisseder. (Çakır, 2019)

Bipolar II Bozukluğu

Bipolar II de bireyde mani yahut karma devirler yoktur. En az bir hipomani yahut uzun vadeli tekrarlayan depresyonlardan oluşur. Bipolar I e nazaran daha şiddeti daha hafiftir, buna karşın hastalığın belirtileriyle yaşanılan vakit ve kronikleşen durumlar, depresif devir Bipolar I e nazaran daha uzun periyodiktir. (Tohumcu, 2019)

Depresif periyodun en önemli özelliklerini taşır, ilgi kaybı ve zevk alamamanın bununla birlikte 2 hafta süren bir periyottur. Bipolar depresyonlu bireyler, bipolar depresyonlu olmayan depresyondaki bireylere oranla psikomotor maharetlerde gerileme yaşar, uyku müddeti daha fazladır.

Bipolar II hastalarına teşhis koymak epey güçtür hipomani belirtileri mani devrine nazaran daha zordur. (Pirinççioğlu, 2020)

Siklotimik Bozukluk

Minimum 2 yıllık bir süreçte hipomani ile birlikte majör depresyon devrinin teşhis ihtiyaçlarını karşılamayan ve genel olarak depresyon belirtilerinin yaşandığı bu devirde aralıklı olarak yaşanan kısa düzgünlük devirlerinin en fazla 2 ay sürdüğü bir duygudurum dalgalanmasıdır. (Koca, 2020)

Bu devirde mani yahut karma periyotlar yaşanmaz ve görülmemesi gerekir (Özkoparanoğlu, 2020)

Maddenin/İlacın Yol Açtığı Bipolar ve Bağlı Bozukluk

Bu bozuklukta bireyin husus yahut ilaca tabi olarak ortaya çıkan sonrasında klinik görünümde süratli kızan, taşkın yahut çökkün duygudurumu belirtileri ortaya çıkmaktadır. Birtakım bireylerde etkinliklere karsı besbelli ve daima bir biçimde ilgisinde ve zevkinde azalmalar görülür (Özkoparanoğlu, 2020)

Başka Bir Sıhhat Durumuna Bağlı Bipolar ve Alakalı Bozukluk

Bu bozuklukta bireyde yaşadığı diğer bir fizyolojik sıhhat meselesiyle direkt münasebetinin kanıtlanmasıdır.

Tanımlanmış Öteki Bir Bipolar ve Alakalı Bozukluk

Bipolar bozuklukta olan belirtileri tam olarak karşılayamayan ve buna karşın iki uçlu bozukluk özellikleri gösteren durumlardır.

Tanımlanmamış Bipolar ve Bağlantılı Bozukluk

Bipolar bozuklukla ilgili belirti özellikleri baskındır lakin bipolar bozukluk için belirtilen teşhisler için teşhis ölçütlerini karşılamamaktadır.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Bilişsel Davranışçı Terapi Tanım

Temelinde öğrenme kuramı dahil bilişsel psikoloji prensiplerini alan bilişsel davranışçı terapi davranış formülleri, sorun çözme kabiliyetine yönelik çalışmaları içinde barındıran his niyetlerimizle bir arada hislerimizi, sergilediğimiz davranışları yapılandıran bir terapidir. Kendall’a nazaran çocuk için amaçlanan BDT’nin temelinde ödül sistemi oluşturma, kâfi psikoeğitim ve bilişsel tekrar yapılandırmayı yaşa uygun eğreltiler eşliğinde uygulamayı güzel aile eğitimi olarak nitelendirmektedir. (Özcan & Çelik, 2017)

Davranışçılık Psikoanalize yerine alternatif olan bir kuram halinde 1960 yıllarında karşımıza çıkmıştır. Davranışçılık bize zihin ile vücudun farklı olamayacağını belirtir ve zihinsel durumdan çok davranışı önemser. Temelinde ise İvan Pavlovun köpekler üzerinde yaptığı deneydeki klasik şartlanmayı keşfi üzerine dayanır. BDT bireyin davranış ve ruh sıhhati bozukluğunu temel alır ve bilişsel ve davranışsal kuram açısından değerlendirmeyi maksatlar. BDT bunlarla birlikte gelişimsel ve toplumsal öğeleri de kapsar. Beck ve Ellis ile birlikte 1970 yıllarında bilişsel kuram ortaya çıkarılmıştır. Bu kuram günümüzdeki çağdaş halini almış ve psikoloji ve bunun yanında toplumsal öğrenme kuramıyla zenginleştirilmiştir. (Özcan & Çelik, 2017)

BDT bipolar bozukluk, anksiyete, depresyon ve psikopatolojilerin tedavisinde kullanılır. Kullandığı teknikler külliyen kuramlara ve davranışçı kurama nazarandır. BDT ile sırf psikopatolojik bozuklukların, ruhsal sıkıntıları değil bireyin kendi hayatında meskeninde iş yerinde değiştirmek istediği davranışlara ulaşmak maksadıyla da kullanılabilir. (Özdel, Dünden Bugüne Bilişsel Davranışçı Terapiler: Teori ve Uygulama, 2015)

BDT’nin terapi süreci çoklukla 3 evreden oluşmaktadır birinci evrede hastada var olan rahatsızlıklar değerlendirmeye alınır ve terapide uygulanacak evrelere bireyin hazır olması için hastaya terapi süreciyle ilgili bilgilendirme yapılır. Hastanın durumu gösterdiği davranışlar ve bilişsel ve davranışsal durumu belirlenmesinin akabinde tedavi planı yapılır. Kıymetlendirme ve psiko eğitim verildikten sonra faal evre başlar. Sonrasında hastaya uygun bilişsel davranışçı teknikle aracılığı ile müdahalede bulunulur. Görülen belirtiler azalınca yineleme olmaması gerektiren hala hazırlanır. Son evrede hastanın tekrar tıpkı belirtileri göstermemesi için yinelemeyi tedbire gayesiyle teknikler uygulanır, bu evrede tedavinin sıklığı azaltılarak hastanın sorumlulukları arttırılır. Değişimin yok olmaması ve kendini koruyabilmesi maksadıyla güçlendirici seanslar ile gereken teknikler uygulanabilir. Seanslar ortasında mesken ödevi uygulama maksadıyla kâfi vakitler denetim edilmelidir bu ise hastaya nazaran karar verilir. Çocuk ve ergenlik devrindeki hastalar için seanslar yaklaşık 30-60 dakika ortasında ve yaklaşık olarak süreç 4-6 ay ortasında değişebilmektedir. BDT yaklaşık olarak 12 ila 20 seans ortasında uygulanarak sonlanır. (Özcan & Çelik, 2017)

Bipolar Bozuklukta Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Bipolar bozuklukta uygulanan tedavi prosedürleri biyolojik olarak uygulandığı süreçlerde tedavi oranı düşük neredeyse yarı yarıya kaldığından ve hastaların bir kısmının yineleyici davranışlar gösterdiğinden bu bozukluğun ilaç tedavisiyle biyolojik müdahalelerin yanında BDT kullanılmaya başlanmasının daha yararlı olduğu görülmüş ve bu görüş yaygınlık kazanmıştır. Bipolar bozukluğu uygunlaştırma kademesinde BDT’nin ulaşmak istediği maksat dört kısma ayrılır, bu kısımlar hastanın ilaç tedavisine sağladığı ahengi saptamak, vaktinde teşhis koyabilmek ve tedaviye başlanması, ömür beceresini hayatındaki gerilimi idare kabiliyeti ve eş teşhislerin tedavisidir.

BDT bipolar bozukluk üzerinde hastanın işleri yoluna koyma başa çıkma yetilerini geliştirmeyi sağlamak, tedavi esnasında bireyin sorumluluklarının kazanımını geliştirmek ve bireyin yaşadığı gerilimi davranışsal olarak çektiği zorluklara karşı desteklemeye çalışmaktadır. BDT bipolar bozukluğa karsı tedavisinde hastaya ve yaşadığı ataklara özel ilgili tedavi ve müdahale yolu belirlemek temelinde vardır. Hastaların tedaviye ahenk sürecine olumsuz etkileyen durum ve anlara müdahale etmeyi hedefler bu duruma örnek olarak hastaların motivasyonlarını yükseltecek yahut onlara ilaçlarını alabileceği takip edebileceği bir çizelge oluşturmak bununla beraberine hastaların ilaç kullanım günlerini belirleyip onları işaretlemesi üzere davranışsal müdahale teknikleri ortasında yer alır.BDT hastalığın yinelemesini önlemek maksadıyla hastanın patolojik müdahaleye ahengine takviye olmaktadır. (Maçkalı & Tosun, 2011)

BDT bipolar bozukluğun tedavi sürecinin son basamağında hastanın yineleyici davranışlarına müdahalede bulunmak emeliyle süreç boyunca öğrenilen davranışsal ve bilişsel olan teknikleri hastanın daha sonra yaşayabileceği durumlarda uygulayabilmesi için pekiştirilir. Tedavi sürecin genel olarak hastaya öz bir formda çıkarılır. Birey tekrar tıpkı durumda kalınca yapması gereken davranışlar uygulaması gereken teknikler etrafından alması gereken dayanak ve isteyeceği yardımlar hasta ile bir arada hayatına ve yaşantısına uygun halde belirlenir. Yinelemeyi tedbire hedefiyle süreç sonunda hastaya psikoeğitim verilebilir. (Özdel, Kart, & Türkçapar, 2021)

Konuyla İlgili Çalışmalar

Özdel, Kart ve Türkçapar (2021) yaptıkları bir sistematik derleme çalışmasında bipolar bozukluk tanısı almış hastaların düşük oranlarla nizamlı ilaç kullanımıyla tam düzgünleşme göstermektedir. Depresyon ve mani ataklar üzere periyotların önlenmesi ve sonrası için yinelenmemesi maksadıyla bilişsel davranışçı terapi (BDT) ispatlara dayandırılmış önemli manada değer taşıyan destekleyici ve güçlendirici bir prosedürdür. (Özdel, Kart, & Türkçapar, 2021)

Aydoğdu ve Dirik (2020) yayınlamış oldukları Bipolar bozuklukta farkındalık temelli bilişsel terapi isimli makalelerinde bipolar bozukluk belirtileri gösteren hastaların aktüel tedavisinde his durumlarına yardımcı olacak ilaçlar ile birlikte bilişsel davranışçı terapi üzere hastaya ruhsal olarak toplumsal müdahale programları geliştirmesini uygun bulmuşlardır. Günümüzde bipolar bozukluk için yaygın olarak kullanılan BDT’nin muvaffakiyet ve tesirinde çelişkiye uğratan sonuçlar aldıkları belirtilmiştir. Bununla birlikte sadece BDT yerine kullanılabilecek Farkındalık temelli bilişsel terapi modelinin tedavi usullerinde kullanılmaya başlandığını ve yararlı olduğu gözlemlenmiştir. (Aydoğdu & Dirik, 2020).

Özer, Dikeç ve Cet yayınlanmış oldukları Duygudurum bozukluğu tanısı alan hastalara uygulanan rehabilitasyon programları ismindeki sistematik derleme çalışmalarında Bilişsel davranışçı terapinin bipolar bozukluk üzerinde 3 aylık süreçte BDT uygulanan hastaların depresif belirtilerinde bariz derecede azalmalar mesleksel ve toplumsal taraftan fonksiyonelliğinin arttığı belirtilmiştir. (Özer, Dikeç, & Cet, 27-36)

2.Yöntem

2.1 Araştırmanın Modeli

Sistematik derleme araştırmacı tarafından belirlenen rastgele bir mevzu hakkındaki yapılmış olan araştırmaların kapsamlı ve ayrıntıcı bir halde tarayıp ve kullanacağı kısımların dışlanma ve dahil etme kriterlerini denetim ederek bulgularının araştırmacı tarafından sentezlenerek incelediği bilimsel incelemedir. (Aslan, 2018)

Sistematik derleme sırf bahisle ilgili tüm bilgileri toplamayı amaçlamaz. Araştırma konusu ile ilgili geniş kapsamlı bir tarama yapar ve hangi çalışmaların kullanılacağına tarafsız olarak karar verip bilgileri sentezleyerek oluşturur. (Çınar, 2021)

Sistematik derleme yapabilmek için araştırmacı belirlediği bahis ile ilgili yapılan tüm çalışmalar üzerinde inceleme yapması gerekmektedir. (Karaçam, 2013)

2.2 Tasarım

Bu araştırma sürecinde makalelerin tanımlanması ve seçilmesi üzere tüm detaylar PRISMA (Sistematik İncelemeler ve Meta-Analizler için Tercih Edilen Raporlama Öğeleri) yönergelerinden yararlanılarak yürütüldü.

2.3 Literatür Taraması

Yapılan çalışmada 2012-2022 yılları ortasında Bipolar bozukluğun bilişsel davranışçı terapi tedavisi konusunda yapılmış araştırmalar incelenerek elde edilmiş ve sistematik olarak derlenmiştir. Dahil etme ve dışlanma kriterleri gösterilmiştir. Araştırmaya dahil edilecek çalışmaların toparlanması hedefiyle ‘’Bipolar bozukluk ve BDT, Bipolar bozukluk ve Bilişsel davranışçı terapi’’ anahtar sözleri ile Google akademik bilgi tabanında Türkçe olarak taratılıp incelenerek araştırma yapılmıştır. Çalışmaya anahtar söz kullanılarak ve tam metne ulaşılan çalışmalar dahil edilmiştir. Bahsedilen yıl aralığında bulunmayan Bipolar bozukluk içermeyen bilişsel davranışçı terapi içermeyen ve tam metne ulaşılamayan çalışmalar dahil edilmemiştir. Ele alınmayan çalışmalar dışlanmıştır ve sebepleri gösterilmiştir. Araştırma sürecindeki kullanılan arama tabirleri biçimde gösterilmiştir (şekil 1.).

ŞEKİL 1. İnceleme sürecinde kullanılan arama terimleri

TABLO 1. Araştırmaya dahil edilme ve dışlama kriterleri

3.BULGULAR

Araştırmada kullanılan çalışmalar Google Scholar data tabanından yapılan incelemelerde Bipolar bozukluk ve BDT ve Bipolar bozukluk ve Bilişsel davranışçı terapi araması Türkçe olarak yapılmış olan olgu sunumları ve bilimsel makalelerden oluşan araştırmalarda toplam 35 sonuca ulaşılmıştır. Bulunan çalışmalarda yapılan incelemede dahil edilme kriterlerine uygun 2012-2020 yılında yapılan 3 çalışma eklenmiştir. Çalışmada elde edilen bulgular PICOS tarafından hazırlanmıştır ve “Tablo 2’de” sunulmuştur.

Tablo 2:Bipolar bozukluk tanısı almış bireylerde ve Bilişsel Davranışçı Terapin Tesiri Üzerine Sistematik Derleme

3.1.Seçilen Çalışmaların Özellikleri

Çalışmaya dahil edilen 3 çalışma 2012-2022 yıllarında yapılmıştır. Ele alınmış olan çalışmaların 1 tanesi derleme çalışması, 1 tanesi sistematik derleme ve başkası ise bilimsel makaledir. Çalışmaların örneklem kümesi bipolar bozukluğu tanısı alan tüm hastalardan oluşuyor.

Özdel, Kart ve Türkçapar (2021) Ankara/Türkiye’de yaptığı derleme çalışmasında 1389 hastayı kapsayan 19 randomize çalışmayı ele almıştır, hastalar üzerinde telaş, depresyon, gerilim mani, hipomani ve farkındalık testleri uygulanmıştır BDT uygulanan hastaların toplumsal işlevselliğinde besbelli derecede artış, mani periyodunda yaşanan atakların azalması ve bununla birlikte yineleme periyodunun azaldığı tespit edilmiştir. Terapide sonuç olarak hastalar olumlu tarafta ilerleme kaydetmiştir.

Aydoğdu ve Dirik (2020) Ankara/Türkiye’de yayınlamış oldukları bilimsel makalede 148 bireyden oluşan çalışma kümesine uygulamış oldukları temelinde farkında olan bilişsel davranışçı terapide Bipolar bozukluk tedavisinde ilaçların yetersiz olduğunu ve BDT üzere toplumsal ruhsal müdahale geliştirilmesi uygun bulunmuş. BDT yerine Farkındalık temelli BDT idaresinin kullanılması çalışma kümesine olumlu sonuçları gözlemlenmiştir.

Özer, Dikeç ve Cet (2020) yayınlanmış oldukları Duygudurum bozukluğu tanısı alan hastalara uygulanan rehabilitasyon programları ismindeki sistematik derleme çalışmalarında BDT ile uygulanan müdahalelerde bipolar bozukluk tanısı alan hastaların tedavi ahengi, fonksiyonelliği ve hayat kalitesi üzere olumlu değişim ve sonuçlar görülmüştür

4.Tartışma

Bu çalışma bipolar bozukluk tanısı alan bireylere bilişsel davranışçı terapi (BDT) ile tedavisi üzerine yapılan bir sistematik derlemedir. Ele alınan çalışmalar Google Scholar data tabanında 2012-2022 yıllarında ortasında dahil edilme kriterlerine uygun olan 3 çalışma ele alınmıştır.

Bipolar Bozukluk için BDT değerli olmazsa olmaz terapi idaresidir.. Bipolar bozuklukta hastalar için BDT ilacın ve tıbbın yetersiz kaldığı görülen yerlerde devreye girerek hastaların düzgünleşme oranını arttırmış ve yineleme ihtimalini önemli boyutlarda azalttığı bilimsel olarak çalışma kümeleriyle belirlenmiştir. Hastalara uygulanan BDT ile hastaların göstermiş olduğu depresif durumların evvelki haline nazaran bariz derece azaldığı ve hastanın toplumsal fonksiyonelliği ve bilişsel işlevselliğinde artış görülmüştür. BDT ile hastalar yaşadığı mani ve depresif ataklara karşıda artık daha şuurlu ve ne yapması gerektiğini bilir hale gelmiştir.

Bipolar bozukluğu görülen hastalara verilen BDT sistemi ile sağlanan düzgünleşme ve olumlu sonuçlar önemli derecede fazla iken bu mevzuda yapılan araştırma ve çalışma sayısı epeyce düşüktür. Bipolar bozukluk gündemimizde yer edinmiş ve sıklıkla rastlanan bir hastalığa BDT konusunda daha çok kıymet verilmeli ve her ilaç tedavisi ile birlikte kullanılmalıdır.

5.SONUÇ

Bipolar bozukluk dünyada epeyce yaygın olan bir patolojik bozukluktur. Bu bozukluğun tedavisinde ilaç tedavisin yanında BDT büyük kıymet arz etmektedir. Günümüzde bu çalışmalar sıklaşmaya yeni başlamıştır ve olumlu tesirlerine hayli fazla denk gelmekteyiz. BDT ile Bipolar bozukluğu olan bireylerin fonksiyonelliğini arttırmış hastalığı yenmesine yardımcı olmuş ve bunlarla birlikte hastayı yaşayacağı durumlara ataklara karşı hazırlamış ve tekrarı olmaması maksadıyla bilinçlendirmiştir.

Sonuç olarak bakıldığında ise BDT bipolar bozukluğu olan hastaların tedavisinde yetersiz kalınan kaynaklara bir yapboz modülü üzere tamamlamıştır lakin çalışma sıklığının ve bipolar bozukluğu olan hastalarda daha sık kullanılması gerekmektedir.