Birey ve toplum: ahlakın dansı

Ahlak yalnızca bireyin karakteristik özelliğini yansıtan bir kavram değil; tıpkı vakitte sosyal-toplumsal tabanda oluşan kültürel bir eserdir. Bu bağlamda ele alındığında, temelinde kişiselleşmeye çalışarak hayatımızı kurtaracağımızı düşündüğümüz bu kavramdan uzaklaşma hareketi, hayatı zenginleştiren, sisteme sokan ve yol gösteren bir pusula fonksiyonu görür. Ancak bu pusula her vakit istikrarlı ve kesin bir istikamet göstermez. Tam olarak burada kendi karakteristik yapımızla ve biricikliğimizle sentezleyebilmeye gereksinim duyarız. Vakit faktörünün değişimi, kültürel etkileşimler ve göç üzere kavramlar bu pusulanın okunu daima olarak tekrar ayarlar.

Bireyin ahlaki yapısı, doğmadan dünyaya geldiği coğrafya ile başlar ve erken yaşlardan itibaren de gelişmeye ve şekillenmeye yönelik hareket eder. Piaget ve Kohlberg üzere bilim insanları, bu sürecin geçirdiği evrimi çeşitli evreler ile incelemişlerdir. Piaget, çocukların ahlaki yargılarını geliştirmeleri için toplumsal etkileşimin değerini vurgularken, Kohlberg ise bireyin ahlaki karar alma süreçlerini sınıflamıştır. Bu tasnifler bireyin toplumun bedelleriyle ne kadar bütünleştiğini ve kendi ahlaki yargılarını nasıl geliştirdiğini gösterir. Uzunca açıklamadan, kısaca bu süreçler için şunu söyleyebiliriz: Toplumsuz bir ahlaki süreç mümkün değildir. Ama birey, yalnızca pasif bir alıcı değildir. Toplumun ahlaki yapısını sorgulama ve değiştirme gücüne de sahiptir. Bireyin cüreti, bazen bir toplumun yazgısını değiştirebilir.

Toplumsal normlar, bireyin davranışlarını şekillendiren yazısız bir anayasadır. Lakin bu normlar her vakit mutlak değildir ve deforme olma ihtimali ve restore olma ihtimallerini unutmamak gerekir. Çok değil 4 yıl evvel yapılan bir araştırmada, genç bireylerin toplumsal normları sorgulama ve kendi pahalarını oluşturma konusundaki tavırlarının, evvelki kuşaklara nazaran daha ağır olduğu tespit edilmiştir. Bu da demek oluyor ki yeni kuşak, daha cesaretli geliyor; lakin bu yürek “deli cesareti” mi? Bunu da siz okurların yorumlarına bırakıyorum. Alışılmış ki bu noktada dijital çağın getirdiği bilgiye/yanlış bilgiye erişimin ve toplumsal medyanın tesirini de görmemek mümkün değil.

Bireylerin kendi ahlaki kıymetlerini oluşturması, toplumun genel dinamikleri üzerinde bir tesir yaratırken, toplumsal normların da bireyler üzerinde baskı oluşturduğunu unutmamak değerlidir. Toplum, bireylere belli roller ve beklentiler sunarken, bu bireylerin özgürlüklerini sınırlama potansiyeline sahiptir.

Geleceğe gerçek ilerlerken, birey ve toplum ortasındaki ahlaki ilgiyi yine tanımlamak zorundayız. Sorumluluk ve adalet duygusu, bu yeni tarifin iki temel direğidir. Bireyler, toplumsal meselelere karşı daha hassas hale geldikçe, bu hassaslık toplumsal değişimin de bir modülü olacaktır. Bu da adaleti doğuracaktır. Örneğin iklim krizi ve toplumsal adalet üzere mevzulara artan hassaslık, bireylerin kendi kıymet yargılarını sorgulayıp, toplumu daha adil bir yere dönüştürme potansiyelini taşımaktadır.

Birey ve toplum ortasındaki ahlaki bağ, daima bir etkileşim ve dönüşüm içindedir. Bu dans, bireyin cüretiyle toplumsal normların yine şekillendirilmesi ortasında bir istikrar kurarken, her iki tarafın da sorumluluk taşıdığını unutmamalıyız. Ahlak, bir yerde sona ermez; her birey, kendi ömrünün ahlaki mimarıdır. Toplumun kalbinde attığı her adım, geleceğe atılan bir adım olacaktır.

Unutmayın, ahlakın en hoş halleri, bireylerin kendilerini ve etraflarını anlamaya çalıştıkları o anlarda ortaya çıkar. Bugün kirli balkonumuzun tozu bu toplumsal ahlaktaki yozlaşmaydı. Daha hoş şekillendirebilmek, restore ederken ahlaki bedellerden uzaklaşmadan, daima birlikte bu büyülü dansı sürdürebilmek dileğiyle…