Kumar ve madde bağımlılığına yaklaşım ve tedavisi

1. Kumar ve Husus Bağımlılığı Nedir?

Bağımlılık, bir unsurun (örneğin, alkol, uyuşturucu) ya da bir davranışın (örneğin, kumar) denetim edilemez bir halde tekrar edilmesi durumudur. Beyinde ödül sistemi üzerinde tesirli olan bu bağımlılıklar, kişinin sağlıklı düşünme ve karar verme yetilerini bozar, bu da kişinin kendi iradesiyle durmayı zorlaştırır (Koob & Volkow, 2010). Bağımlılık, yalnızca fizikî bağımlılık değil, tıpkı vakitte ruhsal bağımlılığı da içerir; kişi maddeyi kullanmadığında ya da kumar oynamadığında çok gerilim, tasa ve mahrumluk belirtileri yaşayabilir.

Madde ve kumar bağımlılığı, çoklukla şu belirtilerle kendini gösterir:

• Kontrol kaybı: Kişi, davranışlarını denetim etmekte zorlanır ve ne kadar ziyanlı olduğunu bilse de devam eder.
• İşlev kaybı: Kişinin iş, toplumsal hayatı, aile alakaları ziyan görür.
• Yoksunluk belirtileri: Maddeyi kullanmadığında ya da kumar oynamadığında, sonluluk, depresyon, telaş üzere belirtiler ortaya çıkar.
• Riskli davranışlar: Bağımlı bireyler ekseriyetle sorumsuz ve tehlikeli davranışlar sergileyebilir, borçlanma, hırsızlık ya da hata sürece üzere.

2. Kumar ve Unsur Bağımlılığıyla Başa Çıkmak: Ailelerin Rolü

Aileler, bağımlılık sürecinde kıymetli bir role sahiptir. Bir aile üyesinin bağımlı olduğunu öğrenmek, büyük bir ıstırap ve çaresizlik hissine yol açabilir. Fakat, bağımlılıkla uğraşta destekleyici bir aile yapısının kıymeti büyüktür.

Bağımlı bireyin ailesine şu tekliflerde bulunabiliriz:

• Empati kurun: Bağımlılığın bir hastalık olduğunu unutmayın. Kişiyi suçlamak yerine, onun neden bu davranışları sergilediğini anlamaya çalışın. Ona yardım etmek için duygusal takviye sağlayın.
• Bağımlılığı ciddiye alın: Bağımlılık, yalnızca kişinin kendi iradesiyle durabileceği bir durum değildir. Profesyonel yardım gerektirir. Kendi başına bu sorunu çözmeye çalışmak yerine, bir uzmana başvurmak çok daha tesirli olacaktır.
• Sağlıklı sonlar koyun: Aileler, bağımlı kişinin davranışlarını tolere etmeye ya da onları daima kurtarmaya çalıştığında, bu aslında bağımlılığı teşvik edebilir. Bireye yardım etmek, onun ziyan verici davranışlarına hudut koymayı ve onun sorumluluk almasını gerektirir (Wegscheider-Cruse & Cruse, 1989).
• Kendi ruh sıhhatinize dikkat edin: Bağımlı bir bireyle yaşamak, büyük bir gerilim kaynağı olabilir. Bu süreçte kendi duygusal ve zihinsel sıhhatinize dikkat etmek de kıymetlidir. Aileler için takviye kümelerine katılmak, yalnız olmadığınızı hissetmenize ve bu süreci daha sağlıklı atlatmanıza yardımcı olabilir.

3. Bağımlılık Tedavisinde Hangi Formüller Kullanılır?

Bağımlılık tedavisi, bireyin gereksinimlerine ve bağımlılığın çeşidine nazaran değişkenlik gösterebilir. Tedavi süreci çoklukla birden fazla prosedürle yürütülür ve hem ruhsal hem de tıbbi takviye içerir. İşte bağımlılık tedavisinde en yaygın kullanılan yaklaşımlar:

3.1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Bilişsel davranışçı terapi (BDT), bağımlılık tedavisinde en sık kullanılan psikoterapi tekniklerinden biridir. Bu terapi usulü, kişinin bağımlılık yaratan fikir kalıplarını ve davranışlarını fark etmesine ve bunları değiştirmesine odaklanır. Kişi, gerilimli durumlarla başa çıkmayı öğrenir ve bağımlılığın tetikleyicilerini yönetmek için stratejiler geliştirir (Marlatt & Donovan, 2005). BDT, hem husus bağımlılığı hem de kumar bağımlılığı tedavisinde epeyce tesirlidir.

3.2. Motivasyonel Görüşme (MG)

Motivasyonel görüşme, bireyin değişime direnç göstermesi durumunda kullanılan bir yaklaşımdır. Bu prosedür, kişinin kendi içsel motivasyonlarını keşfetmesine yardımcı olur ve davranış değişikliği yapma isteğini artırır. Tedaviye dirençli olan bireylerde, motivasyonel görüşme sistemi hayli tesirli olabilir (Miller & Rollnick, 2012).

3.3. 12 Adım Programları

Alkol ve unsur bağımlılığı tedavisinde yaygın olarak kullanılan Anonim Alkolikler ve Anonim Narkotikler üzere 12 adım programları, bağımlılıkla çaba eden şahıslara hem ruhsal hem de toplumsal takviye sağlar. Küme toplantıları ve ferdi takviye, şahısların bağımlılıktan kurtulma sürecinde dayanışma içinde olmalarını sağlar.

3.4. İlaç Tedavisi

Madde bağımlılığı tedavisinde birtakım durumlarda ilaç tedavisi de gerekli olabilir. Bilhassa alkol ve opioid bağımlılığı üzere durumlarda, mahrumluk belirtilerini hafifletmek ve bağımlılıkla başa çıkmak için kimi ilaçlar kullanılabilir. İlaç tedavisi, ekseriyetle psikoterapi ile birleştirilerek daha tesirli sonuçlar elde edilir.

4. Bağımlılık Tedavi Sürecinde Ailelere Öneriler

Bağımlılık tedavisi yalnızca bireyin sorunu değildir; ailelerin de bu sürece dahil olması ve destekleyici bir rol oynaması değerlidir. Tedavi sürecinde şu tekliflere dikkat etmek, ailenin süreci daha sağlıklı bir biçimde yönetmesini sağlar:

• Sabırlı olun: Tedavi süreci vakit alabilir ve iniş çıkışlar olabilir. Çabucak sonuç alamamak, sürecin başarısız olduğu manasına gelmez.
• Eğitim alın: Bağımlılık konusunda ne kadar çok bilgi sahibi olursanız, o kadar uygun takviye sağlayabilirsiniz. Ailelere yönelik terapiler ve eğitimler, bu süreçte size yol gösterebilir.
• İletişimi güçlendirin: Bağımlı bireyle sağlıklı bir irtibat kurmak, tedavi sürecinin muvaffakiyete ulaşmasında büyük rol oynar. Sert tenkitler ya da suçlamalar yerine, destekleyici ve anlayışlı bir yaklaşım benimsemek değerlidir.

5. Sonuç: Bağımlılık Bir Hastalıktır ve Tedavi Edilebilir

Kumar ve husus bağımlılığı, hem birey hem de ailesi için zorlayıcı bir süreç olabilir. Lakin, bu bağımlılıklar tedavi edilebilir ve bireyler sağlıklı bir ömür sürdürebilirler. Kıymetli olan, yanlışsız adımları atarak profesyonel yardım almaktan çekinmemek ve süreci sabırla yönetmektir. Hem bağımlı bireylerin hem de ailelerin bu süreçte yalnız olmadıklarını bilmeleri ve dayanak aramaları, düzgünleşme yolunda atılacak en değerli adımdır.

Referanslar:

• Koob, G. F., & Volkow, N. D. (2010). Neurocircuitry of addiction. Neuropsychopharmacology, 35(1), 217–238. https://doi.org/10.1038/npp.2009.110
• Marlatt, G. A., & Donovan, D. M. (2005). Relapse prevention: Maintenance strategies in the treatment of addictive behaviors (2nd ed.). Guilford Press.
• Miller, W. R., & Rollnick, S. (2012). Motivational Interviewing: Helping People Change (3rd ed.). Guilford Press.
• Wegscheider-Cruse, S., & Cruse, J. W. (1989). Understanding Codependency. Health Communications.