Oyun terapisi nedir?

OYUN NEDİR? NEDEN OYUN TERAPİSİ?

Oyun farklı disiplinler hatta birebir disiplin içinde farklı bakış açıları ile tanımlanabilecek aktif bir prosedürdür. Oyunun eğitim bilimi ve psikoloji ile ilgili taraflarını konuşacağız. Son vakitlerde yapılan bir çok araştırmada oyunun bireyin bilhassa çocukların hayatındaki bir çok alana katkı sağladığı, gelişmesine yardımcı olduğu tarafında bulgular elde edilmektedir. Oyunun çocukların bilişsel açısından potansiyelini en üst seviyede kullanmasına, karmaşık olaylarla tahlil üretmesine, olaylar ve objeler ortasında bağlantı kurmasına ve bunun üzere pek çok bilişsel beceriyi kazanmasına yardımcı olduğuna ait fikirler ve ispatlar mevcuttur. Çocuğun bilişsel durumunu etkileyen his dünyasını oyun aracılığıyla tesir edebileceği ve bir çok sorunun oyunlarla terapi uygulanarak çözüleceğine dair araştırmalar mevcuttur.

Oyun Nedir?

Çocuklar oyun yoluyla bir çok alanda tüm duyu organlaırını kullanarak büyük bir very akışını beyinlerine hakikat yönlendirebilirler. Bu bilgiler doğrultusunda çocukların gösterdikleri davranışı yetişkinler palavra söyleme, saçmalama, davranış bozukluğu, yaramazlık, büyümüşte küçülmüşlük, şımarıklık üzere yakıştırmalarla nitelendirmektedirler.

Meğer ki çocuklar bilhassa küçük yaşlarda kulağıyla duymadığını, gözüyle görmediğini, burnuyla koklamadığını, lisanıyla tatmadığını, bedensel temasta bulunmadığını bilmez ve söyleyemez. Bu bağlamda gerçekleştirdiği her şey duyu organlarıyla deneyimledikleri olaylardır. Sonraki yaşlarda beyinde toplanan bilgilerin birbirleri ile ilişkilendrilmesi, neden sonuç bağlantısı kurulması, tahlil edilmesi, senteze ulaşılması, değerlendirilmelerde bulunması büsbütün öğrenmelerinin sonunda gerçekleşmiştir.

Oyun türkçede birden fazla manasıyla açıklanmaktadır. Oyun, vakit geçirilen bir süreç, muhakkak kuralları olan, eğlenceli, şaşkınlık uyandıran bir marifet, bir rolün yorumu, müzikli hareketler, canlandırma üzere yazılan yapıtlar, yarış üzere tanımlamakla birlikte oyun kimi uzmanlar tarafından hedefsiz yapılan bir iş, boş vakitlerde ya da kısa vakit aralıklarında yapılan aktiflik, kendi kendini eğlendirmek için yapılan bir hareket olarak da nitelendirilir. Yeniden aşikâr kurallara nazaran gerçekleştirilen, bir kar elde etmek için yapılan bir aktiflik de olabilir. Oyun, değerli ve gayeleri olan, yaratıcılık, öğrenme ve istekli olmayı sağlayan aksiyonlar olarak da tabir edilmiştir.

Genel bir tanımla oyun;

• Belli bir gayeye yönelik olan yahut olmayan,
• Kurallı ya da kuralsız,
• Çocuğun isteyerek ve hoşlanarak yer aldığı,
• Fiziksel, bilişsel, lisan, duygusal ve toplumsal gelişimin temeli,
• Gerçek ömrün bir kesimi,
• Çocuk için en faal öğrenme süreci,

olarak tabir edilebilir.

Oyunun özelliklerinden bahsedecek olursak;

• Oyun çocuk için zoraki olmamalıdır.
• Oyun haz verir,
• Oyun çocukların özgürlük alanıdır,
• Oyun sembolik, manalı ve değişime açıktır,
• Oyuncular oyunda faal rol alır,
• Oyun saklı ya da belirlenmiş kurallarla oynanır,
• Oyunun pek çok alanla ilgili olması oyun için herkesin Kabul edeceği tek bir tarifin yapılmasını güçleştirmektedir.

Canlılığın oluşuyla da var olan oyun, tarihi süreç içerisinde de çeşitli görüşlerle tanımlanmıştır. Bu süreçte oyunun ehemmiyeti daima vurgulanmış ve oyunla öğrenme gerekli değerin verilmesi üzerinde durulmuştur. Oyunla öğrenmenin, öğretimin çok daha kolay olduğu söylenmiştir. Her canlı oyun oynar. Oyun her yaşta oynanır. Oyun doğumdan vefata kadardır. Ancak bütün özellikleri içinde bulunduran gerçek oyunlar çocukluk devirlerinde oynanan oyunlardır. Yaş büyüdükçe canlıların hayatında oyunun oranı azalır. Çeşitleri değişir. Özellikleri kaybolabilir. Belirli bir yaştan sonra oynanan oyunlar daha fazla kuralları olan hudutları artık daralmış yaratıcılığı ve heyecanı biraz daha azalmış vakit geçirme faaliyelerine dönüşürler. Bir yetişkin fikirlerini isteklerini hislerini ve inançlarını bzilere sözlerle anlatabilir. Kendini sözcüklerle ifade edebilir lakin mevzu çocuk olduğunda tıpkı şey olmayabilir. Çocuklarla çalışmanın çok farklı teknikleri olduğu üzere lakin bize en çok yardımcı olanın oyun ve oyun aracılığıyla yapılan danışmanlık sürecidir.

Bir çok cocuk danışmanlık almaya tek başlarına gelmezler. Ya da öfkemi denetim edemiyorum, kardeşimi çok kıskanıyorum ya da x abi bana benim istemediğim birşeyleri yapıyor ya da bakıcım beni daima korkutuyor diyerek gelmez. Çocuk için oyun yabancısı olduğu bir çok bilinmeyenle dolu dünyada dış çevreyi anlmaya, onun imkanlarını keşfetmeye çalıştığı çok değerli bir davranış biçimidir.

Çocuk oyun sırasında sırf dış çevreyi anlamaya kavramaya, dış etrafın imkanlarını kullanmakla kalmaz, kendini de çeşitli özellikleri ile keşfetmeye çalışır. Gelişimsel bakış açısına nazaran oyun, çocuğun tüm gelişim alanlarına direkt ya da ayrıntılı ya da dolaylı olarak katkı sağlayan, gayeli yahut hedefsiz, kurallı yahut kuralsız, gerçek yahut çağdaş mataryallerle olduğu üzere mataryalsizde gerçekleşebilen hür yahut yapılandırılmış bir ortam ve müddete sahip olabilecek her koşulda istekli iştirak ve cümbüşün olduğu, öğrenmeye dayalı, ömür biçimi olarak tanımlayabiliriz.

Oyunun Çocuğa Kattıkları

Çocuk oyun ile birlikte keşif, taklit, gelişim, devinim, öğrenme, farkındalık, yaratıcılık ve kendini söz edebilmeyi öğrenir. Çocuk oyun sürecinde yaptığı kolay hareketler

• hoplama, zıplama, vurma ile motor gelişimine,
• konuşma, müzik söyleme, sayışma ile lisan gelişimine,
• soru sorma, sorun çözme, düşünmesi ile bilişsel gelişimine,
• üzülmesi, sevinmesi, kızması ile duygusal gelişimine,
• iletişim kurması, sürdürmesi ve bitirmesi ile toplumsal gelişimine katkı sağlar.

Çocuklar yaşadıkları meselelerin birçoklarını yetişkinler ve hatta arkadaşları ile paylaşmak yerine genelde içlerine atabilirler. Sıkıntılarını muhakkak edemeyecek kadar çok korktuklarında ya da kendilerini düşünceye sokan şeyin ne olduğunu bilemediklerinden bu hislerin içine sıkışıp kalırlar. İrtibat kurmada hislerini dışa vurmada sorun yaşayabilirler. Ebeveynler sorunun ne olduğunu sorduklarında birçok vakit cevap hiç bir şey ya da bilmiyorum olabilir. Çocukların sıkıntıları üzerinde odaklanmak ve omurlarındaki günlük meselelerle başa çıkmalarına yardım edecek halde bu meselelere tahlil bulmak onlar için tedavi edicidir. Çocuklarla sözler aracılığı ile bağlantı kurmak bazen epey güçtür. Oyunun tedavi edici gücü ile çocuklar meselelerinin ne olduğunu ve bunu nasıl anlatacaklarını ve bu meselelerin neden olduğu baskıdan kurtulmalarını sağlayacak halinde nasıl tahlil bulacaklarını görürler. Çocuğu geliştiren, keyifli kılan faaliyetlerin başında oyun gelmektedir. Geleceğin yetişkinleri olan çocuklarımızın bu davranışlarından yararlanarak sahip oldukları yeteneklerini çıkarmalarına kapasitelerini kullanmalarını ve başarılı olmalarını tekrar oyunla sağlayabiliriz. Çocuk kişilik marifet ve zeka düzeylerini oyun oynayarak geiştirebilmektedir. Oyun tek düze bir hareket değildir. Her oyunun kendine mahsus bir mana ve özelliği vardır.

Oyun çocuğun dünyasıdır ve onu tabir ediş biçimidir. Bunu Freud’ un psikanalitiğinden bir örnekle anlatmak gerekirse; hastanın sedire uzanıp, belirli bir mevzuda (ki bu mevzunun ne olduğu onun için kıymetli olan her şey olabilir) bir hayal, sembol, anı yahut rastgele bir mevzu olabilir ne kadar ilgisiz, değersiz, kabul edilemez, nahoş yahut utandırıcı olursa olsun aklına gelen her şeyi sansüre tabi kılmaksızın ya da yargılanmaksızın ekleme ya da çıkartma gereksinimi duymaksızın, olduğu üzere anlatmaya özendirildiği temel bir tekniktir. Bu çalışmada danışan kendini rahat hisseder. Bu yolla hastanın travmatik yaşantıları, bastırılan anıları, tasaları, bilinçsiz çatışmaları üzere mevzularında bilgi edinileceğini inanır. Tıpkı çocuklarda da oyun terapisinde bu formda onların oyun içerisinde hislerini, problemlerini, travmalarını, kaygılarını ya da daha bir çok şeyi bize anlatmasını kolaylaştıran temel bir teknik olduğunu öğrenebiliriz.

Bebekler yahut çocukların oyun yoluyla tüm gelişim alanları direkt yahut dolaylı olarak desteklenir. Oyunda mantıklı bir emel olduğu üzere yalnızca ancak yalnızca oynayanın tabir edebildiği bir durumda olabilir. Oyun sonuçtan çok sürece odaklanan faaliyetlerden oluşur. Bizim için oyunun sonucu değil bu süreç içerisinde çocuğun davranışları, his değişimleri, oyuncakları söz edişi, oyuncaklarla ilgili yapmış olduğu her türlü davranış kıymetlidir. Bebekler yahut çocuklar istekleri doğrultusunda oyun kurar yahut oyuna dahil olurlar. Ve devam ederler ya da devam etmek istemezler. Oyunda kullanılan tüm obje, his durum, olay ve algılar şahsidir. Bunlar gerçek yahut gerçek üstü olabilirler. Sonlandırılmaz, oyunda her kuralda haz ve doyum temeldir. Ayrıyeten hem cümbüşün hem de öğrenmenin gerçekleştiği oyun eğitim açısından çok değerlidir ve öğrenmede pahalıdır.

Oyunun ne olduğunu öncelikle genel manada bir değerlendirirsek oyun, çocuğun kendisini tabir etmesidir. Oyun sonucu düşünülmeden eğlenmek maksadıyla yapılan hareketlerdir. Oyun çocugun kendi tecrübeleri ile bir çom şeyi öğrenmesi usulüdür. Oyun çocuğun işidir. Oyun aslında çocuk için bir ahenktir ya da uyumsuzluktur. Oyun hayal ile gerçek ortasında bir köprüdür. Oyun, toplumsal oluşumun başlangıcıdır. Oyun çocugu iç dünyasına götüren bir faaliyettir. Oyun çocuğun iç dünyasının bir aynasıdır. Oyun, yaratıcı niyet ile bir arada gelişimdir. Oyun yenilik ve değişiklik dileğine verilen karşılıktır. Yun çocuğun gelişimini sağlar. Oyun çocuğun lisanı oyuncaklar ise sözleridir. Oyun çocuğun toplumsal ve ahlaki kıymetleri öğrendiği bir alandır. Oyun çocuğa boşalım imkanı sağlayan bir faaliyettir.

Oyun benliğin bir fonksiyonudur. Oyun sorun çözmek için aslında bir fırsattır. Çocuğun kendini keşfetme ve geliştirme süreci için bir aksiyondur. Sonuçtan çok sürece odaklanan faaliyetlerden oluşur. Bu tariflerden sonra oyunun çocuk için ne kadar değerli ve kendini tabir ediş biçimi olduğunu anlayabiliriz. Oyunları bir başlangıç noktası olarak kullanmak kıymetlidir. Oyunun en kıymetli kısmı oyunu kurmaktır. Bir çok çocuk kendini rahatsız eden husus yahut olay hakkında konuşma, tartışma kademesinde direnç gösterirler. Bilhassa travma geçiren çocuklar terapide daha dikkatli ve temkinlidirler. Tıpkı vakit da yetişkinlere güvenme konusunda zahmet yaşarlar. Pek çok çocuk fizikî, Cinsel, duygusal travma yaşadığı ya da aşılamayacak kadar karmaşık ömür şartları ile karşı karşıya kaldıkları için terapiye yönlendiriliyor.

Çocuklar oyun odasında makul oyun figürleri aracılığıyla kendi kişilikleri ve durumları hakkında çeşitli tarafları yansıtırlar. Oyun pek çok disiplin ve kavramlar direkt ve dolaylı olarak bir bağlantı halidir. Bununla birlikte eğitim bilimleri ve psikoloji ile birlikte keşif, taklit, gelişim, devinim, öğrenme, yaratıcılık, manipülasyon kavramları oyunun içindedir. Oyunda keşif kıymetli bir süreçtir. Birileri tarafından var olduğu bilinmeyen şeyin ortaya çıkarılması durumudur. Çocuklar bebeklikten itibaren her şeyini yabancı oldukları dünyada canlı cansız tüm varlıkları oyun yoluyla keşfederler. Çocuklar yetişkinlerin çok kolay olarak gördükleri bir çok şeyi saatlerce gözlemleyerek detaylı bir halde keşfedebilirler. Onlarla saatlerce ilgilenebilirler. Çocukların keşfetme özelliği öylesine hayret uyandırıcıdır ki, şuraya bakınca ne görüyorsun sorusuna bir çok yetişkinin vereceği karşılık sınırlıyken bir çocuk oradaki en ince detayları fark edip tanımlaması mümkündür. Çocukların bu özelliği desteklenmediği takdirde vakitle körelmektedir. Ki biz bunları istemeyiz. Oyun bu dayanağın en kuvvetli bçimde verilebileceği çok varlıklı bir formüldür.

Taklit canlı yahut cansız muhakkak bir örneğe benzemeye yahut benzetmeye çalışmaktır. Çocuklar makul yaşlarda etrafından başlayarak bir çok şeyi taklit etme eğilimindedirler. Taklit etmeyi ekseriyetle oyun aracılığyla yaparlar. Taklidin çocuğun bütün gelişim alanlarına katkı sağladığı ve böylece hayata hazırlanmasında değerli bir araç olduğunu söyleyebiliriz. Çocuk hayatın tüm taraflarıyla ilgili taklidi oyunlar oynayarak gösterebilir. Örneğin evcilik oyunu çocuklar için çok kıymetlidir. Çocuk evcilik oyununda hayattaki çeşitli roller deneyimleyerek gerçek hayata hazırlanmaya adım attığı üzere bir çok şeyi evcilik oyununda aslında bize gösterebilir. Yeniden taklit konusunda bir tencere kapağını direksiyon üzere kullanarak sürücülük için alıştırma yapabilir. Tencere kapağını bir direksiyon sembolünde kullanabilir.

En karakteristik oyun tekniklerinden biri olan teklidin çocuğun hayatındaki yeri ve sıklığı etrafımızdaki herhengi bir çocuktan rahatlıkla görebiliriz. Bütün çocuklarda bir taklit davranışı gözlemlenebilir kıymetli bir gelişim sürecidir.

Gelişim, bireyin yani çocuğun olgunlaşma, büyüme ve öğrenme ile yaşadığı değişim süreci olarak tanımlanabilir. Gelişim oyun ile direkt ilgili ve karşılıklı etkileşime sahip bir kavramdır. Oyun tüm gelişim alanlarına bütüncül bir formda tesir eden bir faaliyettir. Bilişsel, lisan motor, toplumsal, duygusal üzere tüm gelişim alanlarına yönelik geliştirilen bir aksiyondur. Bilhassa tekrar halindeki oyunlar hareketler oyun sürecinde sıklıkla ortaya çıkar.

Devinim, hareketlerde devamlı bir değişim gösterme durumu olarak tanımlanabilir. Çocuklar oyunda sözel oyunlarda bile her vakit devinim halindedirler. Çocuğun fizikî yahut ruhsal bir rahatsızlık dışında devamlı devinim halinde olması beklenmektedir. Çocuğun rastgele birşeyi tekrar etmesi o mevzuda uzmanlaşmasına bir uzmanlık ile öteki hareketlerin yahut yeni hareketlerinde entekre edilmesi birikimli bir biçimde öbür hareketleri de kapsayacak ve birbiri ile bütünleştirebilecek halde hayatına katacağı söylenebilir. Bu döngünün daima tekrar etmesini sağlayan oyun, devinim açısından son derece kıymetlidir.

Oyunda öğrenmenin çok kıymetli olduğunu biliyoruz. Öğrenme oyun ile ilişkilendirilebilecek kavramların başında gelir. Çocuklar oyun esnasında bilişsel marifetleri etkin bir biçimde kullanarak beyinde gerçekleşen bellek ve kayıt süreçlerine katkı sağlar. Birebir vakitte teorik olarak bilinen kimi bilgiler bedensel olarak gerçekltiğinde, öğrenmenin hızlanması sağlanır. Oyun içinde yapılan hem bedensel hemde zihinsel idmanlar çocuklar yeni öğrenmeler gerçekleştirmesinin yanında eski öğrenmelerini de pekiştirmesini sağlar. Bu sebeple oyun ile çocukların öğrenme yaşantılarının kolaylaştırılması zenginleştirilmesi ve öğrenemye karşı motivasyonları arttırılmalıdır.

Oyunun çocuğa kattığı öteki bir özellik ise yaratıcılıktır. Yaratıcılık, bilinenlerden yeni bir şey ortaya çıkarma, yeni ve özgün bir senteze Varma, meselelere yeni tahlil yolları bulma, daha evvelden kurulamamış bağlantılar kurma, yeni bir fikir şeması içinde yeni yaşantı yeni tecrübe fikir ve eserler ortaya koyabilme halinde tanımlanabilmektedir. Oyunun bilhassa serbst ve özgün bir ortama dayanması bireyde yaratıcılığı arttıcarak tesirler oluşturur. Günümüzde üzerinde bir epey araştırma yapılan kavram olan yaratıcılık, kendisini etkileyen bir çok faktörle birlikte ele alınmakta ve bedellendirilmektedir. Bu kavramın oyun ile ilişkilendirildiğinde üzerinde mutavık kalınan bir sonuca ulaşmak ferdi farkındalıklar nedeniyle neredeyse imkansızdır. Zira ferdî farkındalıklar ve etraf yaratıcılık konuunda epeyce tesirlidir. Fakat oyunun yaratıcılığı desteklediği sonucuna ulaşan araştırmalar bulunmaktadır.

Oyun sırasında manipülasyon ise olmazsa olmazdır. Manipülasyon canlı yahut cansız varlıkları farklı açılardan düzenleme ve yönlendirebilme olarak tanımlanabilir. Çocuklar oyunda bilhassa oyuncakları ve sözel ögeleri istediği üzere manipüle edebilirler. Tüm çocuklar rastgele bir obje üzerinde hakimiyet kurmak ve onu kullanmak maksadıyla çeşitli denemeler gerçekleştirir. Manipülayon ile gerçekleştirilen denemelerin sonucunda çocuk bazen maksatlı bazen rastlantısal olarak yeni kazanımlar elde ederler. Bu kazanımlara ulaşma sürecinde yaratıcılık süreçleri taklit süreçleri, devinim süreçleri, keşif süreçleri ve öğrenme süreçleri-gelişim etkilişim halindedir. Bir öteki tabir ile oyun ve manipülasyon birbirinden ayrılmaz bir bütündür.

Neden Oyun Terapisini Kullanırız?

Tüm bu açıklamalardan sonra oyunu biz yetişkinler ve bilhassa çocukla çalışan profesyoneller olarak çocuğun iç dünyasını anlayabilmek, kendisini açmayı sağlayabilmek, yaşamış olduğu olumsuz ömür tecrübelerini ya da travmalarını anlayabilmek için kullaabiliriz. Unutmayın ki bir çocuğu anlamak, bir yetişkini anlamaktan hayli farklı ve kimi vakit da çok daha zordur. Çocukla irtibat halinde olduğumuz mühlet içerisinde söylediğin ve yaptığın her şey benim için çok değerli, seni görüyorum, duyuyorum ve anlıyorum. Yeniden fikirlerine, hislerine ve inandıklarına hürmet duyuyorum halinde temel iletileri çocuğa hissettirmeli ve bunu kendimiz için olmazsa olmaz olarak Kabul ettirmeliyiz. Çocuğun kendini özgür ve özel hissettiği ortamlarda cezalandırılmaktan korkmadığı vakitlerde ve aşikâr hudutlar içerisinde istediklerini yapabileceği ortamlarda lakin kendisi olabilir. Kendini oyun oynarak çok daha rahat hissedebilir ve tabir edebilir. Oyun onun tabiatında vardır ve oyun oynayabildiği sürece çocuktur. Unutmayın ki çocukla olumlu bir terapötik alaka kurmak oyun terapistinin altın kuralı oyun terapisinin olmazsa olmazıdır.