Tükenmişlik sendromu

Tükenmişlik Sendromu

Giriş

Tükenmişlik sendromu, uzun periyodik gerilim ve ağır iş yükü altında çalışan bireylerde fizikî, duygusal ve zihinsel tükenmeye yol açan bir durumdur. 1970’lerde Herbert Freudenberger tarafından tanımlanan bu sendrom, bilhassa sıhhat çalışanları, öğretmenler, toplumsal hizmet uzmanları üzere yüksek duygusal emek gerektiren mesleklerde yaygındır. Lakin günümüzde, çalışma şartlarındaki ağır gerilim ve beklentiler nedeniyle pek çok kişi tükenmişlik riski taşımaktadır.

Tükenmişlik Sendromunun Belirtileri

Tükenmişlik sendromu, çeşitli fizikî, duygusal, bilişsel ve davranışsal belirtilerle kendini gösterir. Fizikî olarak daima yorgunluk, uyku problemleri ve bağışıklık sistemi zayıflığı gözlenirken; duygusal belirtiler ortasında gerilim, telaş, ümitsizlik ve öz inançta azalma bulunur. Bilişsel belirtiler olarak dikkat sıkıntıları, karar verme zahmeti ve unutkanlık öne çıkar. Davranışsal olarak ise işe gitmekten kaçınma, toplumsal izolasyon ve verimlilikte düşüş görülür. Bu belirtiler bireyden şahsa değişiklik gösterse de, tümü bireyin iş ve özel ömrünü olumsuz tesirler.

Tükenmişlik Sendromunun Nedenleri

Tükenmişliğin altında kişisel, kurumsal ve çevresel faktörler yatar. Çok iş yükü, denetim eksikliği ve yetersiz ödüllendirme üzere iş şartları tükenmişliği artırabilir. Ayrıyeten takviye eksikliği, iş-yaşam istikrarı sıkıntıları, rol meçhullüğü ve yüksek sorumluluklar da tükenmişliği tetikleyen faktörlerdir. Kişisel özellikler de kıymetli bir tesire sahiptir. Bilhassa mükemmeliyetçi, idealist ve kendinden yüksek beklentilere sahip şahıslar daha çabuk tükenmişlik yaşarlar. Teknolojinin yaygınlaşmasıyla birlikte, daima ulaşılabilir olma baskısı da bu durumu daha yaygın hale getirmiştir.

Risk Altındaki Meslek Grupları

Tükenmişlik sendromu bilhassa birtakım mesleklerde daha sık görülür. Sıhhat çalışanları, öğretmenler, toplumsal hizmet uzmanları, güvenlik vazifelileri, müşteri hizmetleri çalışanları ve finans kesimi çalışanları üzere ağır duygusal emek yahut yüksek sorumluluk gerektiren mesleklerde çalışanlar yüksek risk altındadır. Bilhassa, gerilimli ve yüksek taleplerle başa çıkmak zorunda kalan bireylerde tükenmişlik daha erken görülür. Bu meslek kümelerinde iş-yaşam istikrarının sağlanması ve dayanak sistemlerinin geliştirilmesi hayli kıymetlidir.

Tükenmişlik Sendromu ile Baş Etme Yolları

Tükenmişlik sendromu ile başa çıkmak için ferdi ve kurumsal birtakım stratejiler kullanılabilir. Vakit ve iş idaresi, hudut koyma ve “hayır” diyebilme, nizamlı uyku, sağlıklı beslenme ve antrenman üzere alışkanlıklar tükenmişlik riskini azaltır. Ayrıyeten, toplumsal takviye almak, hobilere ve rahatlama tekniklerine vakit ayırmak da gerilimle başa çıkmaya yardımcı olur. Meditasyon, mindfulness ve nefes idmanları üzere rahatlama teknikleri de tesirli baş etme yolları ortasında yer alır.

Psikoterapinin Rolü

Psikoterapi, tükenmişlik sendromuyla başa çıkmada epeyce tesirli bir takviyedir. Bilhassa Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) üzere prosedürler, tükenmişliği artıran olumsuz niyet kalıplarını değiştirmeye yardımcı olur. Terapide birey, kendi hudutlarını tanımayı, kendine şefkat göstermeyi ve gerilimle sağlıklı yollarla başa çıkmayı öğrenir. Duygusal takviye, inançlı bir paylaşım ortamı ve sağlıklı baş etme stratejileri geliştirme süreçlerinde terapist rehberliği, bireyin tükenmişlikten kurtulmasında kıymetli rol oynar.

Sonuç

Tükenmişlik sendromu, çağdaş iş dünyasında artan gerilim ve beklentiler nedeniyle yaygınlaşmaktadır. Belirtilerin fark edilmesi ve bireyin kendine vakit ayırması tükenmişlikle başa çıkmada kıymetlidir. İş-yaşam istikrarını kurmak, toplumsal dayanak almak ve gerektiğinde profesyonel yardım almak bu süreçte tesirli tahliller sunar. Tükenmişliğin önlenmesi ve yönetilmesi, hem bireylerin sıhhatini müdafaası hem de iş yerinde verimliliğin sürdürülebilmesi açısından kritik değere sahiptir.

Uzman Klinik Psikolog Damla Kankaya Sünteroğlu