Çocuklarda düşünme becerileri (muhakeme) nasıl gelişir?

Muhakeme; iki yahut daha fazla bilgiyi karşılaştırarak yahut birleştirerek bir sorunu çözme fikridir. Çocukların dışarıdan ulaştığı bilgilerle başa çıkabilmek için bunların kolaylaştırılması ve yapılandırılması gerekir. Yoksa, aşikâr bir sınıflandırma yapmadan ve bilgiler yapılandırılmadan bu kadar uyaran, anlamsız bir yığından öbür bir şey olamaz. Bu zahmeti yenmek için uygulanması gereken formül; kolaylaştırmak, gruplamak ve sınıflandırmaktır. İşte bizim çocuklarımızın dünyayı algılayışlarında bu kolaylıkları kullanamamaktan kaynaklanan bir karışıklık ve düzensizlik hakimdir.

Muhakeme eğitiminin; misyonu bizatihi gerçekleşemeyen bu sistemin dışarıdan verilen yardım ile gerçekleştirilmesini sağlamaktır. Bu düzensizliği çocuk odaya girdiği anda fark etmeniz mümkündür. Zira çocuk daima olarak bir şeyler ile lakin kopuk kopuk ilgilenebilmektedir. Zira hiç birinden manalı bir data alamamakta ya da aldığı bilgileri organize edemediği için ona manalı gelmemektedir. Bu nedenle de dikkati daima öbür bir istikamete kaymaktadır. Güya olayları bir sıra içinde yaşayamamakta, kopuk kopuk anlar olarak aklında kalmaktadır. İşte eğitimin maksadı çocuğun başında karışık halde duran bilgileri aşikâr bir tertibe koymak ve bunları azamî seviyede kullanabilmesini sağlamaktır. Muhakeme eğitimi ile bu düzenlemelerin yapılması hedeflenmektedir. Örneğin; kimi çocuklar bir sürü kavramı biliyor üzeredirler lakin bir tertip yoktur. Siz bu ne renk deyince üçgen diyebilirler. Muhakeme eğitimi bu kavramları düzenlemek açısından da çok kıymetlidir.

Muhakeme ile birebir vakitte evre kademe;

1) Öğrenme hünerlerinin geliştirilmesi,

Örnek Sorular:

· Orada kaç tane elma var?

· Bu hangi renktir?

2) Manaya maharetlerinin geliştirilmesi,

Örnek Sorular:

· Bir tohum nasıl bitki oluyor anlatır mısın?

· Bu halin ne olduğunu iddia edebilir misin?

3) Uygulama hünerlerinin geliştirilmesi,

Örnek Sorular:

· Bir çiçekle bir ağacın ortasındaki farkı söyleyebilir misin?

· “Kedi nasıl miyavlıyor?” göster. Bu türlü ses çıkaran diğer hayvan var mı?

4) Tahlil hünerlerinin geliştirilmesi,

Örnek Sorular:

· Portakal ile elma ortasındaki en kıymetli fark nedir?

· Bir bebekle bir bitki ortasında bir benzerlik var mı?

5) Sentez marifetlerinin geliştirilmesi ve

Örnek Sorular:

· Bu odadaki eşyaları sen tekrar düzenlesen, neyi nereye koyarsın?

· Evimizdeki şu saksıdaki çiçek meyve vermeye başlasaydı ne olurdu?

6) Karar verme hünerlerinin geliştirilmesi amaçlanır.

Örnek Sorular:

· Çok paran olsa ne yapardın?

· Kanatların olsa nereye giderdin yahut ne yapardın?

Özetlemek Gerekirse: Muhakeme; çocuğun aklını hakikat kullanabilme ve buna bağlı olarak okul ve toplumsal hayatında başarılı olabilmesini sağlayan kıymetli bir maharettir.

ZİHİN 7 EVREDE GERÇEKLEŞİR!

1) Tanıma: Kırmızıyı tanır gösterir üzere.

2) Tanımlama: Kırmızı olduğunu söyler üzere.

3) Eşleştirme: Kırmızı olan otomobilleri eşleştir üzere.

4) Ayırt Etme: Öteki renkler içinde kırmızıyı bulma üzere.

5) Sınıflandırma: Kırmızı meyveleri, kırmızı otomobilleri göster üzere.

6) Sıralama: Kırmızının tonlarını sırala üzere.

7) Genelleme: Hepsini kullanarak dış dünyaya uyarlama.

Düşünme Hünerlerinin Gelişimi

Çocukların düşünme marifetleri, bilişsel gelişim kademelerine paralel olarak gelişir. Jean Piaget’in bilişsel gelişim teorisi, çocukların düşünme maharetlerini dört ana evrede nasıl geliştirdiklerini açıklar:

Duyusal-Motor Devir (0-2 Yaş): Bu periyotta bebekler, dünyayı duyuları ve motor maharetleri aracılığıyla keşfederler. Obje sürekliliği kavramını öğrenirler; yani bir objenin, görünmediğinde bile var olduğunu anlarlar.

İşlem Öncesi Periyot (2-7 Yaş): Bu devirde çocuklar, sembolik düşünme yeteneği geliştirirler. Lisan kullanımı artar ve hayali oyunlar oynarlar. Lakin, şimdi mantıksal düşünme hünerleri tam gelişmemiştir ve benmerkezci fikir hakimdir.

Somut Süreçler Periyodu (7-11 Yaş): Çocuklar, mantıksal düşünme ve sorun çözme maharetlerini geliştirirler. Objeler ve olaylar hakkında daha mantıklı düşünebilirler, fakat bu düşünme somut objelerle sonludur.

Soyut Süreçler Devri (11 ve Üzeri Yaş): Bu devirde, çocuklar soyut ve hipotetik düşünme yeteneği kazanırlar. Soyut kavramlar ve geleceğe yönelik planlar üzerinde düşünebilirler.

Düşünme Maharetlerinin Gelişimine Katkıda Bulunan Faktörler

1. Lisan ve İletişim

Dil gelişimi, düşünme marifetlerinin gelişiminde kritik bir rol oynar. Çocuklar, sözleri ve cümleleri kullanarak fikirlerini tabir etmeyi öğrenirler. Ebeveynlerin çocuklarıyla sıkça konuşması, onların lisan maharetlerini ve hasebiyle düşünme yeteneklerini geliştirir.

2. Oyun ve Aktiviteler

Oyun, çocukların sorun çözme ve yaratıcı düşünme marifetlerini geliştirmeleri için harika bir araçtır. Yapbozlar, bloklar ve strateji oyunları, çocukların mantıksal düşünme yeteneklerini teşvik eder.

3. Eğitim ve Öğrenme Ortamları

Kaliteli eğitim ve güçlü öğrenme ortamları, çocukların bilişsel gelişimini takviyeler. Okulda verilen misyonlar ve projeler, çocukların eleştirel düşünme ve sorun çözme hünerlerini geliştirmelerine yardımcı olur.

4. Toplumsal Etkileşim

Arkadaşlar ve aile üyeleriyle yapılan toplumsal etkileşimler, çocukların empati, bağlantı ve işbirliği maharetlerini geliştirir. Bu hünerler, mantıklı düşünme ve karar verme süreçlerini dayanaklar.

Ebeveynler ve Eğitimciler İçin Tavsiyeler

Sorular Sorun: Çocuklara açık uçlu sorular sormak, onların düşünme süreçlerini teşvik eder. “Neden bu türlü düşündün?” yahut “Bu sorunu nasıl çözebilirsin?” üzere sorular, eleştirel düşünmeyi dayanaklar.

Kitap Okuma ve Tartışma: Çocuklarla birlikte kitap okumak ve kıssalar hakkında tartışmak, lisan gelişimini ve mantıksal düşünme maharetlerini geliştirir.

Problem Çözme Aktiviteleri: Çocuklara günlük hayatta karşılaştıkları sorunları çözmeleri için fırsatlar tanımak, onların mantıksal düşünme yeteneklerini güçlendirir.

Pozitif Geri Bildirim: Çocukların uğraşlarını ve muvaffakiyetlerini takdir etmek, onların özgüvenini artırır ve yeni zorluklara karşı daha istekli olmalarını sağlar.

Muhakemede en fazla rastlanan düzensizliklerden biri, tez genelleme yapmaktır. Bir başkası de yanılgılı ikilemdir (dilemma, kıyas-ı mukassem). Bu, bir bahiste birçok ihtimal bulunduğu halde, onları görmezliğe gelerek, işi iki şıkka indirmek ve kişiyi bunlardan birine kabule zorlamaktır. Bir üçüncü kusur da birebir durum ve kaidelerde olmayan iki farklı şeyi birbirine kıyaslamak ve bu yanlış temelden yanlış sonuç çıkarmaya çalışmaktır. Birçok kimse karar ve sonuçlarda çok savlı davranır; kimileri kendi tezini isbat için olayları ve kanıtları çarpıtarak verir. Kimileri mantığa karşıt bir sonucu hislere hitap ederek sağlamaya çalışır; sevdiğini çok över, sevmediğini çok berbatlar, karşı olduğu şahıs yahut fikre üzücü bir isim takar, soruyu aykırı istikametten ele alır yahut anlamazlıktan gelir vs.

Tahsilde ve meslek hayatında karşılaşılacak müşkülleri çözmek için kanılarda orjinal ve üretici olmayı öğrenmek kuraldır. Problemleri, kendimizinkilerde dâhil olmak üzere, objektif olarak ele almalı, mantıki bir muhakeme yolu takip edebilmeliyiz.

Bir sorunun tahlilinde, şu mantıki merhaleleri takip etmek düşünülebilir:

1- Sorunun, sıkıntının âlâ ve hakikat anlaşılması,

2- Bu husus üzerinde mümkün mertebe çok araştırma ve soruşturma yapılması, gereken bilgilerin toplanması,

3- Ortaya çıkan türlü tahlil ihtimallerinin tespiti,

4- Mümkün tahlillerin bir bir denenmesinin tasarlanması,

5- Bunlar içinden en âlâ, en az riskli tahlilin seçilmesi,

6- En son tahlilin tatbik edilmesi.